Барарор ишло хжалиги амалити учун агротехнологик йналишлар — збекистон

Бар? арор? ишло? хўжалиги амалиёти учун агротехнологик йўналишлар — Ўзбекистон

?ишло? хўжалиги Ўзбекистон и? тисодиётида энг му? им со? а бўлиб? олмо? да ва ялпи ички ма? сулотнинг 17 фоизини ташкил этмо? да. Мамлакатнинг ози?-ов? атга бўлган талабини? ондириш ма? садида? ишло? хўжалигида ишлаб чи? ариш ва? ишло? а? олисини иш билан таъминлаш? амда уларнинг даромадини ошириш му? имдир.
Ўзгариб турувчи и? лим ани? бир меъёрга эга бўлмаган ё? инлар, сову??иш ва ёзнинг? уру? исси? и экинлар? осилдорлигининг бир маромда ошишига салбий таъсир этмо? да.?ишло? хўжалигида экинлар? осилдорлигининг пасайишига таъсир этувчи омиллардан яна бири бу ер ва сувдан о? илона фойдаланилмасликдир. Ирригация тармо? ларидан самарали фойдаланишнинг нисбатан пастлиги ва катта? ажмдаги ирригация тизимларининг ишламаслиги ерларнинг мелиоратив? олатининг ёмонлашувига, сувдан самарасиз фойдаланувга олиб келмо? да.
Сувни бош? ариш ва ундан самарали равишда фойдаланиш учун су? ориш технологияларини фермер хўжаликларида турли сув манбаларидан (ё? ингарчилик,?ўшимча сувлар ва сувнинг алтернатив манбалари) фойдаланилган? олда амалга оширилиши, асосий экинлар учун озу? а элементлари ва тупро? унумдорлигини са? лаш ва келажакда ошириш экинлар хилма-хиллиги (экинлар диверсификацияси) бўйича? илинадиган ишларнинг биргаликда олиб борилиши экинлар? осилдорлигини маълум даражада ошишига сабаб бўлади. Ўзбекистон Президентининг 2015 йил 29 декабрдаги «2016?2020 йилларда? ишло? хўжалигини янада исло??илиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тў? рисида»ги? арори ва мазкур фаолиятга тегишли бош? а меъёрий-?у? у?ий? ужжатларда белгиланган вазифаларни амалга ошириш учун? ўза ва кузги бу? дой майдонлари 220 минг гектарга? ис? артирилади ва улардан бўшаган ерларга сабзавот, полиз, ем-хашак экинлари ва интенсив типдаги мевали дарахтларни жойлаштириш режалаштирилган.
Бирлашган миллатлар ташкилотининг ози? ов? ат ва? ишло? хўжалиги ташкилоти (ФАО) томонидан 2004 йилдан бери амалга оширилаётган тупро? ва сувдан унумли фойдаланиш? амда экинлар хилма-хиллиги бўйича олиб борилаётган ишлар? арор ва бош? а меъёрий-?у? у?ий? ужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу лойи? алар муайян даражада хизмат? илмо? да. Бу илмий амалий ишлар асосан ишлаб чи? ариш шароитида ер ва сувдан фойдаланишдаги муаммоларни ечишда экинлар ма? сулдорлигини ошириш бароборида тупро? унумдорлигини са? лаш, озу? а элементлари ва сувдан самарали равишда фойдаланишни оширишга? аратилган. Олинган натижалар шуни кўрсатмо? даки, янги намойиш этилаётган яхшиланган технологиялар эвазига ер ва сувдан фойдаланиш? исобига экинларнинг ма? сулдорлигини ошириш мумкин,?ишло? а? олисининг даромадларини? амда ози?-ов? ат хавфсизлигини таъминлаш ва минта? ани табиий за? ираларини са? лаш? амда? ишло? хўжалигининг бар? арорлашувига олиб келди.
ФАО ўз эътиборини лалми ва су? ориладиган ерларда фермерлар даромадини ошириш яъни? ишло? хўжалиги ишлаб чи? аришда экилаётган экинларнинг? осилдорлигини бар? арор равишда ошириш бўйича ишларни жорий этган. Тавсия этилган технологиялар фермерлар томонидан? абул? илиниб, уларнинг? атнашувида катта майдонларга жорий этилмо? да.?ўшимча равишда ФАО томонидан 2017 йил мартдан ўз ишини бошлаган «?ишло? хўжалиги экинларини диверсификация ва интенсификация? илиш» лойи? аси ю? орида бошланган ишларни давом эттиришни ўз олдига ма? сад? илиб? ўйган.
А? дариб? айдаш ва анъанавий чу? ур шудгорлашга асосланган? ишло? хўжалигидани агротехник тадбирлар тупро??олатининг ёмонлашувига олиб келганлигига? арамай,?ишло? хўжалигида шундай тушунча борки, унга асосан а? дариб? айдаш билан чу? ур хайдаш ю? ори? осилдорлик гарови деб? исобланади. Лекин, шуни таъкидлаш жоизки, катта мабла? сарфлаб кам фойда олиш эмас, балки кам харажат? илиб кўп фойда олиш тў? рисида ўйлаб кўриш ва? ти етди. Жа? он амалиётида ресурсларни тежаган? олда? ишло? хўжалик экинларидан ю? ори? осил олаётган минта? алар сони йилдан йилга ошиб бормо? да.
Ўзбекистонда тў? ридан-тў? ри экиш технологиясини? ўза? атор орасига культиватор ёки диск билан ерни тайёрлаб бу? дой экиш технологиясининг ўрнига? ўллаш мумкин.?озирги ва? тда культиватор билан экилаётган майдонларда бу? дойнинг экиш меъёри анча ю? оридир (250 кг/га). ФАО томонидан амалга оширилган турли лойи? аларда экиш меъёрини камайтириш ва фермерларнинг и? тисодини кўтаришда бир? анча изланишлар олиб борилган. Пахтаси икки-уч марта териб олинган? ўза далаларида тў? ридан-тў? ри экиш сеялкасида экилганда анаъанавий экиш усулига? араганда ю? ори? осил бериши билан биргаликда? ўшимча даромад? ам келтирмо? да. Бунда тў? ридан-тў? ри экиш сеялкасидан кузги бу? дой, кунгабо? ар, кунжут,?ўза каби бир? атор? ишло? хўжалик экинларини экишда фойдаланилди. Чет элдан келтирилган тў? ридан-тў? ри экиш сеялкаларининг иш унумдорлиги? амда унинг и? тисодий кўрсаткичлари эскидан ишлатилиб келинаётган (СЗ-3,6) сеялка кўрсаткичлари билан та??осланган ва? уйидаги жадвалда акс эттирилган. Агар мазкур? ишло? хўжалик машиналари (тў? ридан-тў? ри экадиган сеялкалар) Ўзбекистонда ишлаб чи? арилса, фермерлар экинларни етиштиришдан янада кўпро? фойда олган бўлар эди.
Анъанавий сеялка билан экиш усулида шудгорлаш, молалаш, чизеллаш ва экиш каби бир неча технологик жараёнлар бажарилиб,?алла СЗ-3,6 русумдаги сеялка билан экилганда 100 гектар экин майдони учун 7360 литр ё? ил? и мойлаш материаллари сарфланган бўлса, тў? ридан-тў? ри экиш имконини берувчи янги сеялка билан бу? дой экилганда эса бир гетар экин майдони? исобига 860 литр (10 марта камро?) ё? ил? и мойлаш материаллари сарф? илинган. Яъни, 100 гектар экин майдони? исобига тежаб? олинган нефт ма? сулотлари ми? дори 6500 литрни ташкил этган.
Агарда тежаб? олинган нефть ма? сулотларига,?ўшимча равишда иш? а?и ва тракторлар амортизасияси сарфини? ам? ўшадиган бўлсак, бир гектар майдон? исобидан фермернинг тежамкорлик хисобига оладиган фойдаси ми? дори анча салмо? ли бўлиши кўриниб турибди. Шунингдек, экин майдонига тупро??а ишлов бериш учун тракторлар кириши сони камайиши? исобига тупро? зичлашиши жараёни анча кечикиши, яна? ўшимча равишда экинлар? осилдорлиги ортиши дегани.
Худди шунга ўхшаш натижалар пуштага экилган кузги бу? дойда? ам олинган? амда бу усулда уру? сарфи 50 фоиз камайган ва сув сарфи эса 30 фоиз камайганлиги кузатилди. Пуштага экувчи сеялка билан экилган жўхорида сув сарфи (Ўзбекистонда сувдан фойдаланиш жуда му? им омилдир) 32 фоизгача камайганлиги тажриба натижаларига кўра ани? ланди. Пуштага экиш технологияси кузги бу? дой, маккажўхори, жўхори ва бош? а экинларда синаб кўрилди олинган натижалар эса келажакка ишонч билан? арашга ундайди. Пуштага экадиган сеялкалар Ўзбекистонда ишлаб чи? илса, унинг жорий этилиш майдони ошишига сабаб бўлар эди.
Турли модификацияга эга бўлган сеялкаларнинг и? тисодий самарадорлиги
Бажариладиган агротадбирлар номи
Ишлатилган техника ва ускуналар
Ё? ил? и сарфи, (л/га)
Ме? нат унумдорлиги, (га/соат)
Ме? нат сарфи, 100 га учун (киши/соат)
Анъанавий экиш усули кўрсаткичлари
Ерни шудгорлаш
Магнум
40
1,0
100,0
Ерни молалаш
Магнум
25
4,0
32,4
Уру? экиш
ТТЗ-80/1 СЗ-3.6
8,6
5,5
15,4
Жами 100 га майдон учун
х
7360

147,4
Тў? ридан-тў? ри экиш усули кўрсаткичлари
Уру? экиш
ТТЗ-80/1 SA-11500
8,6
4,1
21,4
Жами 100 га майдон учун
х
860

21,4
100 гектар экин майдони? исобига
Тежаб? олинган ресурслар ми? дори
х
7500
х
161,9
Ўзбекистонда ишлаб чи? ариш шароитида такрорий экин сифатида дуккакли ва бош? а экинларнинг экилиши? ўза-бу? дой навбатма навбат экиш тизимида? ўлланилиши мумкин бўлган му? им бир йўналиш? исобланади. Ўзбекистонда дуккакли экинлардан мош, соя ва ловияни кузги бу? дой ўриб олингандан кейин унинг ўрнига иккинчи экин сифатида экиш ва улардан 1.5?2 т/га? осил олиш мумкин. Дуккакли экинлардан таш? ари, маккажўхори, кунжут, полиз, сабзи ва бош? а сабзавот экинларининг етиштирилиши Ўзбекистонда экинлар диверсификацияси учун жуда катта имкониятлар яратади. Ози?-ов? ат учун ишлатиладиган дуккакли экинлардан мош и? тисодий жи? атдан Ўзбекистоннинг барча минта? аларида устунликка эга. Маълумки, дуккакли экинлар тупро? ни азот билан бойитади шунинг учун? ам улар? ишло? хўжалигида тупро? ни му? офаза? илиш ва ресурс тежовчи технологиялар учун жуда му? им? исобланади. Азот тўплашдан таш? ари бу экинларнинг тупро? сифатини ошириши экинларга ижобий таъсир этади. Тўпланган азот эса кейинги йилда етиштириладиган экинларнинг ўсув даврида азотга бўлган талабини пасайтиради бу эса экинларни етиштиширишга кетадиган харажатларнинг камайишига сабаб бўлади.
Фар? она водийсида сабзи жуда катта и? тисодий самара келтирувчи экин? исобланиб,?осилдорлиги ва бозордаги нархларининг ю? орилиги билан бош? а экинлардан ажралиб туради. Ўзбекистонда бу экин? адимдан энг кўп фойдаланиладиган сабзавот экини бўлиб,?ар бир оила уни жуда кўп ми? дорда истеъмол? илади. Сабзи кўпро??ўл кучи талаб этадиган экин? исобланади, шунинг учун? ам унинг? осилдорлги мамлакат ми? ёсда анча кам. Республикада чорва моллари учун маккажўхори такрорий экин сифатида фермерлар томонидан жуда катта майдонларда етиштирилмо? да. Чорвачиликда? амиша ем-хашак ва дон экинларига бўлган талабнинг катта бўлганлиги сабабли, маккажўхори катта майдонларда экилмо? да.
Шуни таъкидлаш лозимки, 2017 йилда кузги бу? дой ўрилган майдонга такрорий экин сифатида экиладиган экинлар сони ва майдони ўтган йилларга нисбатан анча кўп бўлди. Бунга эса асосий сабаб Ўзбекистон Республикаси Президентининг такрорий экинларни экиш ташкил? илиш бўйича чи? арган? арори му? им а? амият касб этди.?укуматнинг ю? орида? айд этилган? арори республикамизда? ишло? хўжалиги ма? сулотларини аввалги йилларга? араганда анча кўп ми? дорда ишлаб чи? аришга эиришилди. Бу эса ўз навбатида? ишло? хўжалик ма? сулотлари экспортиниг ошишига сабаб бўлган бўлса иккинчи томондан ички бозорни турли дон ва дуккакли дон экинлари билан тўлдирилшига ва шунингдек озу? а экинларига бўлган талабни? ам? ондирилишига эришилди.
Хулосалар
Ўзбекистонда ер ва сувдан о? илона фойдаланишда? ишло? хўжалигида тупро? ни му? офаза? илиш ва ресурс тежовчи технологиялар жуда му? им и? тисодий со? а?исобланади. Тупо? ни? айдашни умуман керак эмас деб айтишдан биз йиро? миз. Лекин шуни ало? ида таъкидлаш жоизки, ю? ори? осил фа? атгина ерни чу? ур? айдаш ор? али олинади деб айтиш? ам нотў? ри. Тупро? унумдорлигини белгиловчи омиллардан бири бўлган ём? ир чувалчангларининг тупро? ларимизда камайиб кетаётганлигини аксарият? ишло? хўжалигида фаолият олиб бораётган мутахассислар сезаётган бўлиши мумкин. ФАОнинг Ўзбекистонда ўтказган тажрибаларига асосланиб айтиш мумкинки, тупро? ни чу? ур шудгор? илиш ём? ир чувалчанглари сонининг олиб келган бўлса, тупро??айдалмаган ёки шудгор? илинмаганда эса чувалчанглар сонининг ортиши кузатилган. Де??ончиликни янада ривожлантириш учун ресурстежовчи технологиялар бўйича илмий тад? и?отларнинг янги усулларини ишлаб чи? аришга жалб этиш зарурдир.?еч кимга сир эмаски,?озирги даврда? ам кўпгина олимлар: «ерни? андай чу? урликда? айдаш керак 30 ёки 40 см?» деган саволга жавоб топиш учун бош? отиришмо? да.

Комментарии 0

Оставить комментарий

Ваш email не будет опубликован.