Exht ozbekistonga tolakonli kuzatuvchilar missiyasini yuboradi — o’zbekiston

Evropada xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining Demokratik institutlar va inson hukuklari boyicha byurosi (EXHT DIIHB) saylov arafasidagi vaziyat hamda 2016 yilning 4 dekabrida bolib otadigan Ozbekiston Respublikasi Prezidenti sayloviga tayyorgarlikning borishi togrisidagi hisobotini e’lon kildi va bolajak saylovni kuzatish boyicha tolakonli missiyasini yuborish rejalari hakida bayon kildi.
Ozbekistonning muhim siyosiy tadbirni ochik, oshkora, umum e’tirof etilgan saylov standartlariga muvofik otkazishga tayyor ekanligini inobatga olgan holda saylovlarni kuzatish boyicha tolakonli missiya mamlakatga birinchi marotaba yuborilmokda.
Avval Ozbekiston Markaziy saylov komissiyasining taklifiga binoan joriy yilning 11?14 oktyabr kunlari EXHT Demokratik institutlar va inson hukuklari boyicha byurosi saylov departamenti rahbari Aleksandr Shlik va Saylov boyicha departamenti maslahatchisi Ulvi Axundlu tarkibidagi Ehtiyojlarni baholash missiyasi (EBM) saylov arafasidagi vaziyatni va saylovga tayyorgarlikning borishini baholash, saylov komissiyalarining, saylovni otkazishga alokador bolgan davlat hokimiyati organlarining ishlari, siyosiy partiyalarning, ommaviy axborot vositalarining saylovoldi jarayonidagi faoliyati bilan tanishish, saylovga doir milliy konun hujjatlarining umume’tirof etilgan xalkaro standartlarga mos kelishini tahlil kilish maksadida respublikaga tashrif buyurgan edi.
Vazirlik, idoralar, davlat va jamoat tashkilotlari, Ozbekiston parlamentidagi uchrashuvlar chogida DIIHB ekspertlari bevosita Ozbekistonda davlat hokimiyati va boshkaruvi, saylov konunchiligi va saylovga tayyorgarlik korish va uni otkazish amaliyoti sohasida amalga oshirilayotgan ishlar hakida har tomonlama va xolis axborot oldilar.
EBM hisobotida Ozbekiston saylov konunchiligi jiddiy ravishda yaxshilanganligi ta’kidlangan. Kayd etilganidek, Ozbekiston Respublikasining Konstitusiyasiga muvofik Markaziy saylov komissiyasi joriy yilning 9 sentyabr kuni Ozbekiston Respublikasi Prezidentini saylash boyicha saylov kampaniyasi boshlanganligini e’lon kilib, uch oy ichida Ozbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi togrisidagi Konunga tolik muvofik holda mamlakat Prezidenti saylovi otkazilishini bildirdi va 2016 yilning 4 dekabrini — saylov kuni deb belgiladi.
Markaziy saylov komissiyasi tomonidan saylov kampaniyasi konunda belgilangan muddatlarda va tartibda otkazilishini ta’minlaydigan Ozbekiston Respublikasi Prezidenti sayloviga tayyorgarlik korish va uni otkazish boyicha asosiy tadbirlar Dasturi tasdiklanganligini baholadilar.
Nomzodlar korsatish va ularni kollab-kuvvatlab toplangan imzo varakalari togri toldirilganligini tekshirish tartib-taomilini, saylovoldi tashvikoti tashkil etilishini hamda saylov kampaniyasi moliyalashtirilishini, shikoyat va arizalar korib chikilishini, shu jumladan ma’muriy hukukbuzarliklar rasmiylashtirilishini, shuningdek kuzatuvchilarning hukukari hamda burchlariga oid masalalarni tartibga solib turuvchi kator yoriknomalar va nizomlar Markaziy saylov komissiyasi tomonidan kabul kilinganligiga e’tibor karatildi. Saylov uchastkalarini jihozlash va tashkil etish boyicha saylov komissiyasining a’zolariga moljallangan soddalashtirilgan uslubiy ravsiyalar tasdiklanganligi ham ta’kidlangan.
2015 yilning mart oyida otkazilgan prezidentlik saylovi yakunlariga kora shu yilning dekabr oyidayok Markaziy saylov komissiyasi togrisidagi, Ozbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi togrisidagi konunlarga hamda boshka konun hujjatlariga ozgartishlar va koshimchalar kiritilganligi ijobiy baholandi. Bunda Ozbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi togrisidagi Konunga kiritilgan kuyidagi tuzatishlar alohida ajratib korsatilgan:
— siyosiy partiyalarning saylovda ishtirok eta olishini engillashtiradigan, prezidentlikka nomzod korsatish uchun zarur boladigan imzolar soni (5% dan 1% gacha) kiskartirilganligi;
— saylovoldi tashvikoti tushunchasi, uni otkazish shakllari, korinishlari va usullari togrisidagi normaning mustahkamlab koyilganligi;
— kamokda saklash joylarida saylov uchastkalari tuzilishi, ovoz berish tartib-taomili soddalashtirilganligi;
— vaktincha yashash joyida saylovchilar royxatiga kiritilish imkoniyati;
— muddatidan oldin ovoz berish muddatlari, tartibi va jarayoni belgilanganligi, ovoz berish boshlanishiga bir kun kolganida sukunat kuni ornatilishi nazarda tutilgan tuzatishlar alohida kayd etib otiladi.
Hisobotda yangi normalar EXHT DIIHBning avvalgi tavsiyalarini inobatga olgan holda kiritilganligi va umum e’tirof etilgan saylov standartlariga mos ekanligi korsatib otilgan.
Saylov komissiyalari faoliyatining ochikligi va oshkoraligi, ularning majlislarida OAV vakillari, siyosiy partiyalar hamda xalkaro kuzatuvchilarning keng ishtirok etishi, MSKning saylov kampaniyasi bilan boglik barcha materiallarni ommaviy axborot vositalarida va MSK veb-saytida tezkorlik bilan chop etishga tayyor ekanligi ekspertlar tomonidan ta’kidlab otilgan. Okrug saylov komissiyalari xodimlarining kariyb 40 foizini xotin-kizlar tashkil etishi korsatib otilmokda.
DIIHB missiyasi aholini bolajak saylov hakida keng xabardor kilish, uchastka saylov komissiyalarining a’zolarini saylov kampaniyasining turli jihatlari boyicha puxta tayyorlashga karatilgan kaskad treninglarni butun mamlakat boylab tashkil etish borasidagi MSK faoliyatini, shuningdek saylovchilarning, eng avvalo yoshlar va aholining ehtiyojmand toifalarining hukukiy madaniyatini hamda elektoral faolligini yanada oshirishga doir dasturlar royobga chikarilayotganini kayd etdi.
EXHT DIIHB ekspertlari barcha siyosiy partiyalar Ozbekiston Respublikasi Prezidentligiga oz nomzodlarini korsatganini, shuningdek bolajak saylovda faol ishtirok etishga shayligini bildirganini ta’kidladilar.
Saylov kampaniyasini moliyalashtirish Siyosiy partiyalarni moliyalashtirish togrisidagi Konunga va MSK karorlariga muvofik amalga oshirilayotganligiga e’tibor karatildi. Ushbu hujjatlarda saylov kampaniyasini moliyalashtirish uchun har bir siyosiy partiyaning byudjetini 1 mlrd. ozbek somigacha kopaytirishni, shuningdek siyosiy partiyalar tomonidan saylov yakunlari boyicha bir oy davomida oz veb-saytida va oz bosma organi sahifalarida pul mablaglari sarf-xarajatlari togrisida hisobot chop etish majburiyati nazarda tutilgan.
Shuningdek Ehtiyojlarni baholash missiyasi hisobotida Ozbekistonda 1472 ta ommaviy axborot vositasi faoliyat korsatayotgani, shundan 60 foizi nodavlat ommaviy axborot vositalari ekanligi, siyosiy jihatdan muhim axborotni tarkatish vositasi sifatida, ayniksa shaharlarda internet va ijtimoiy tarmoklardan, xususan feysbuk hamda yutubdan tobora kop foydalanilayotganligi ta’kidlanmokda. Nomzodlar va ularning ishonchli vakillari ortasida tematik tok-shou va debatlar, shuningdek saylov mavzusi boyicha turli dasturlar tashkil etish borasidagi davlat televideniesi va xususiy telekanallarning rejalari kayd etilmokda.
Fukarolarning saylov hukuklari buzilganligi ustidan kilingan shikoyatlarning saylov komissiyalari tomonidan korib chikish muddatlari kiskartirilganligi ijobiy kadam sifatida tilga olinmokda. Jumladan, shikoyat kelib tushgandan boshlab uch kun ichida, agar saylovga olti kundan kamrok vakt kolgan bolsa — darhol korib chikilishi lozim. Boz ustiga saylov komissiyalarining karorlari ustidan ana shunday muddatda sudga shikoyat kilish mumkin.
Siyosiy partiyalar saylov uchastkalarida ovozlarni hisoblashda ishtirok etish hukukiga ega bolgan oz vakillarini, shu jumladan kuzatuvchilarini tayinlashi, shuningdek saylovga tayyorgarlik korish va uni otkazishga doir barcha tadbirlarda, shu jumladan MSK majlislarida xorijiy davlatlar va xalkaro tashkilotlar kuzatuvchilarining ishtirok etish hukukiga ega ekanligi konun hujjatlarida mustahkamlab koyilganligi ekspertlarning hisobotida ta’kidlanmokda.
Bayon etilganlarga asoslanib, shuningdek Ozbekiston hokimiyati idoralari xalkaro standartlariga muvofik butun saylov jarayoni transparentligini ta’minlashga tayyorligini e’tiborga olib, Ehtiyojlarni baholash missiyasi oz hisobotida EXHT DIIHBga Saylovni kuzatish boyicha tolakonli missiya yuborishni va uning zimmasiga kuyidagilarni kuzatib borish vazifalarini yuklashni taklif kildi:
— konun hujjatlariga kiritilgan ozgartish va koshimchalarning amalda royobga chikarilishi;
— saylovoldi tashvikotining otkazilishi;
saylovchilarning royxatga olinishi;
— ommaviy axborot vositalarida saylov jarayonining yoritib borilishi;
— barcha darajalardagi saylov komissiyalari faoliyatining, shu jumladan ovoz berish kuni koidabuzarlikka yol koymaslik borasidagi faoliyatining tashkil etilganligi.
Saylovni kuzatish missiyasi — asosiy guruh, 28 kishidan iborat uzok muddatli kuzatuvchilar, shuningdek 250 kishidan iborat kiska muddatli kuzatuvchilardan iborat tarkibda tuzish taklif etilmokda. Ular ovoz berish kuni saylov uchastkalarida tizimli kuzatuvni amalga oshiradi.
MSK matbuot xizmatida ma’lum kilganidek, Shanxay hamkorlik tashkiloti, MDH Ijroiya komitasi, Islom hamkorlik tashkiloti, Butunjahon saylov organlari uyushmasi kabi nufuzli tashkilotlar, shuningdek Evropa, Amerika, Osiyo, Osiyo-Tinch okeani mintakasi va MDH mamlakatlari parlamentlarining, saylov organlarining kop sonli vakillari hamda boshka ekspertlari Ozbekiston Respublikasi Prezidenti saylovini kuzatishda ishtirok etishga tayyor ekanliklarini bildirdilar.