Фарзанд тарбияси — маслатлар абдулло домла — збекистон
Фарзанд тарбияси — масла? тлар абдулло? домла — Ўзбекистон
…Гўдакнинг? олига? араб иш тутиш, уни? айси ишларга? обилияти бор, нималар? илишга тайёр эканини назарда тутиш зарурий нарсалардандир. У? ам яралган бир мавжудот эканини яхши англаш лозим ва шариатда изн берилган? ар? андай юмушни унга юклаб? ўявермаслик керак. Чунки унга? ўлидан келадиган ишдан бош? аси юкланса, у ишни бажара олмайди ва? обилияти етадиган нарсани? ам? ўлдан бой беради. Агарда валий болани фа? му фаросати ўткир, идроки дуруст, хотираси яхши, тў? ри англайдиган ва билимга ра? батли деб билса, бу унинг илмни? абул? илишга тайёрлигининг аломатидир. Бас, модомики? алб лав? аси фори? бўлиб турган экан, унга илмни на? ш?илсин. Токи, илм? албга му? рлансин ва тобора ривожланиб борсин…
Ча? ало? нинг танглайини кўтариш? а?ида
«Са? и?айн»да Абу Мусо Ашъарий розиалло? у ан? у дедилар: «Мен ў? ил кўрдим ва уни Набий соллалло? у алай? и ва саллам олдиларига олиб келдим. Расулулло? соллалло? у алай? и ва саллам унга Ибро? им деб исм? ўйдилар ва хурмо билан танглайини кўтардилар».
Бу? адис Бухорийда? уйидаги зиёдаси билан келган: «…ва унга барака тилаб дуо? илдилар-да, менга бердилар». Бу бола Абу Мусо Ашъарийнинг энг катта фарзандлари эди.
Чиройли исм? ўйиш
Бани Исроил? авми фарзандларини кўпинча Эммануэл деб номлашарди. Бу калиманинг маъноси Ило? имиз биз билан демакдир. Шу боис исмларнинг Алло? га энг махбубро? и Абдулло?, Абдурра? мондир. Бола эсини таниб, а? ли тўлганда ўзининг Алло? га банда ва Алло? унинг саййиди,?ожаси эканини билади.
Ча? ало? ни авайлаш
Фарзандларни ту? илганидан то уч ой ва ундан кўпро? ўтмасдан туриб, у ё? дан-бу ё??а кўтариб олиб юрмаслик керак. Чунки бу пайтда улар оналарининг? орнидан эндигина чи??ан ва таналари заиф бўлади.
Эмизиш
То тишлари чи??унча ош? озонлари ва? азм? илиш? увватлари заиф бўлгани туфайли уларга сут бериш билан чекланиш лозим.?ачон тишлари чи? иб, ош? озонлари? увват? осил? илса, таом билан ози? ланадиган бўлади. Алло? Таоло боланинг таомга хожати тушмагунича унинг тишлари чи? ишини кечиктириб туради. Бу эса Алло? нинг? икмати, лутфи? амда она ва унинг кўкрагига ра? м?илганидандир. Зеро, шунда ча? ало? она кўкрагини тишлаб олмайди.
Тиш чи? иши
Тиш чи? иш палласи боланинг? оли ўзгариб? олади, унда? айт? илиш, инжи? лик ва ёмон? или? лар кўз? алади. Айни? са, тиш чи? иши? иш ва сову? пайтларга ёки ёз ва исси? пайтларга тў? ри келса, бу нарса кучлиро? кечади. Тиш чи? иши учун энг? улай пайт ба? ор ва куздир. Тиш чи? иш ва? ти боланинг етти ойлик пайтида бўлади. Го? ида тиш беш ойлигида чи? ади, го? о ўн ойлик бўлгунча кечикади. Шундай? илиб, тиши чи? аётганда мулойимлик билан бо? иш,?айта-?айта? аммомга солиш, енгил озу? а бериш ва унинг? орнини таомга тўлдириб юбормаслик керак бўлади.
Тиш чи? иш пайти бўлганда уларнинг милкларини? ар куни сариё? билан иш? алаш керак. Тиш чи? ишидан то ривожланиб, кучли бўлгунича? атти? нарсалардан э? тиёт? илиш ва? атъий ман этиш керак бўлади. Чунки бунга йўл? ўйиш тишларнинг ёмонлашиши,?ин? ир-?ийши? бўлиб? олиши ва оралари очилиб кетишига сабаб бўлади.
Тиш чи??андан кейинги ози? лантириш
Тишлари чи??андан сўнг болаларни тадрижий равишда ози? лантириб бориш лозим. Уларга бериладиган энг биринчи озу? а майин озу? а бўлиши керак. Яъни исси? сувда ивитилган нон,?ати?, сут, ундан кейин гўштдан? оли бўлган ов? ат ва шўрва, кейинро? жуда латиф бўлган гўштни яхши чайнаб, юмшатиб берилади.
Ча? ало? нинг тили чи? аётганда
?ачонки тиллари чи? адиган пайт я? инлашса ва уларга гапиришни осонлаштирилмо? чи бўлса, уларнинг тиллари асал, исси? сув ва андароний туз (оппо? рангли туз нави) билан иш? аланади. Чунки бу нарсалар гапиришга монелик? иладиган о? ир рутубатларни кетказади. Нут??иладиган пайтлари келса, уларга «Ла ила? а иллалло? у Му? аммадур Расулулло?»ни айттирсинлар. Токи уларнинг? уло? ларига энг биринчи кирадиган нарса Алло? нинг исми ва Унинг тав? иди? амда У Зотнинг Арш устида уларни? аерда бўлсалар? ам кўриб, гапларини эшитиб турганлиги? а?идаги сўзлар бўлсин.
Боланинг йи? лаши
Боланинг йи? лаб? ич? ириши (айни? са,?орни очганда сут эмишидан олдин) ота-онасини? ийин а? волга солмаслиги керак. Чунки бола бундан улкан фойда олади. Негаки бу нарса унинг аъзоларини маш??илдиради, меъдаларини кенгайтиради, кўкрагини очади, миясини иситади, мизожини? издиради, унинг ту? ма? ароратини кўз? айди, табиатидаги чи? итлар, миясидаги миши? ва бош? а нарсалардан бўлган хилтларни чи? ариб ташлаши учун унинг жисмини? аракатга келтиради.
Бола ўтирадиган бўлганда
Бола то жисми? атти? лашиб, аъзолари кучга кириб, ерга ўтирадиган бўлгунча уни йўргаклаш ёки бешикка белаб? ўйишга бепарво? арамаслик лозим. Ўтирадиган бўлганда уни маш??илдириб, шошилмаган? олатда? аракатга ўргатилади, шу билан бирга то малака ва? увват? осил? илиб, ўзи тура оладиган бўлгунича оз-оздан туришга ўргатиб борилади.
Боланинг ру? ияти
Болани чўчитиб юборадиган? ар? андай шов? ин-суронли товушлар,?атти? тортишув ва саросимага солувчи? аракатлардан авайлаш лозим. Негаки бу нарса унинг? али заиф бўлган а? лий? увватининг бузилиши ва вояга етганда ундан фойдалана олмай? олишига олиб келиши мумкин. Борди-ю шу нарсалардан бири содир бўлгудек бўлса, шу за? оти унинг зиддини пайдо? илиш ва ўша нарсани унуттирадиган нарса билан уни овутиш керак. Уни нотинч? илган нарса? увваи? офизасида ўрнашиб? олиб, кейин кетиши? ийин бўлмаслиги учун дар? ол унга кўкрак тутиб, эмизиш лозим бўлади. То ухлагунча латиф? аракат билан уни бешикка беланади ва у безовталикни унутади. Бу нарсага бепарво? арамаслик керак. Чунки бунга бепарво бўлиш унинг? албида? ўр? о?лик ва? уркаклик имконини очиб? ўяди-да, у шу? олда ул? аяди, кейин уни кетказиш? ийин бўлади ёки умуман иложи бўлмайди.
Болани кўкракдан ажратиш (фитом)?а? ида
Эмизувчи аёл болани сутдан чи? армо? чи бўлса, аста-аста ов? ат бериб бориши ва уни тўсатдан бир дафъада кўкракдан ажратмаслиги лозим. Ўрганиб? олган? олат ва одатдан бирданига кўчиш болага зиён? илгани боис, уни ов? атга кўниктириб, ўргатиб борилади.
Болани кўп ейишдан са? лаш
Болаларни таомга тўйиб олишлари ва кўп еб-ичишларига йўл? ўйиб? ўйиш уларга яхши? арамасликдандир. Уларга? арашнинг энг фойдалиси, бу уларнинг? азми яхши бўлиши ва хилтлари мўътадил бўлиши учун? амда таналарида чи? итлар озайиб, жисмлари со? лом бўлиши учун уларга тўйиб кетмайдиган даражада таом беришдир. Шу билан ози? моддаларида кераксиз чи? итларнинг озлиги туфайли касалликлари озаяди.
Табиблардан бири? айсидир? авмни зикр? илиб, айтади: «Мен болаларни тўйиб кетмайдиган даражада ов? атлантирадиган? авмни ма? тайман. Шу сабабли уларнинг? оматлари ўсади, жисмлари мўътадил бўлади,?амда бош? аларда бўладиган куззоз (ёки кузоз -?атти? сову? дан бўладиган касаллик ёки ундан бўладиган дийдираш) ва юрак о? ри? и каби хасталиклар уларда оз бўлади». У яна айтади: «Агарда бола жисми кўркам ва? омати текис, букчаймаган бўлишини хо? ласанг, уни кўп тўйишдан са? ла. Негаки бола ов? атга тўлса, тўйса, шу соатдан бошлаб кўп ухлайди ва бўшашади,?орни дам бўлади ва? ализ (?атти?) ел келади».
Боланинг кўп сув ичиши
Жолинус айтади: «Мен гўдакларни сову? сув ичишларидан асло тўсмайман. Балки кўпинча таомдан кейин? амда ёз кезлари исси? бўлганда кўнгиллари тусаса, уларни сув ичишга? ўйиб? ўявераман».
Ибн? аййим ра? има? улло? дедилар: «Бунинг сабаби уларда кучли табиий исси? ликнинг мавжудлигидадир. Бу пайтларда, айни? са таомдан кейин сув ичишлари уларга зиён? илмайди. Шундай экан,?арорат кўтарилиши билан чан? о?ни кўтара олмаганлари учун уларга бирор ми? дорда сув ичишга имкон бериш зарурдир».
Боланинг оё? и чи? аётганда
?ушёр бўлиш лозим бўлган нарсалардан яна бири, болани ва? ти келмай туриб юришга мажбурлашдир. Чунки бу уларнинг оё? лари заифлиги, буни? абул? илолмаслиги туфайли оё? ларнинг? ийши? бўлиб? олишига олиб келади.
Э? тиёжлардан тўсишликнинг о? ибати
Бола му? тож бўлган? усу?, уй? у, таом, ичимлик, аксириш, пешоб,?он чи? иши каби нарсаларни тўсиб? ўйишдан жуда э? тиёт бўлмо? даркор. Негаки бу нарсаларни тўсиб? ўйиш гўдакка? ам, каттага? ам ёмон о? ибатлар олиб келади. Валло? у аълам.
Фарзанд ул? ая бошлаганда…
Хул? тарбияси
Гўдак? оятда му? тож бўлган нарсалардан бири унинг хул? ига эътибор билан? арашдир. Зеро у ёшлигида тарбиячиси ўргатган хул? лар билан ўсиб-ул? аяди. Жумладан, тажанглик, аччи? ланиш, уруш? о?лик, шош? ало? лик, енгилтаклик, пала-партишлик,?ўрслик, очофатлик каби одатлар борки, катта бўлганда буларни ташлаш? ийин бўлади ва бу хул? лар унда муста? кам ўрнашган сифат ва хул??а айланиб? олади. Одам гарчи жуда? ушёр бўлиб юрса? ам, бу одатлар бир куни албатта уни шарманда? илади. Шу туфайли аксар одамларнинг эгри хул? лар билан? олганларини кўрасиз. Бу нарса уларни ўстириб-ундирган тарбия натижасидир. Шунингдек, бола эсини таниганда уни бе? уда (ла? в), ботил ишлардан ва? ўши? мажлисларидан, бидъат ва ёмон гап-сўзлардан узо??илиш вожибдир. Агарда булар унинг? уло? ларига илашиб? олса, ул? айганда улардан ажралиши о? ир бўлади ва болани булардан халос? илиш унинг тарбиячисига? ийин кечади. Зеро, одатларни ўзгартириш энг? ийин ишлардандирки, унинг со? иби ўз хул? ида ўзига мутла? о бегона иккинчи бир табиатни пайдо? илишга му? тож бўлади. Табиат? укмидан чи? иш эса, ўта о? ирдир.
Боланинг валийси (тарбиячиси) уни бош? алардан нарса олишдан жуда йиро? са? лаши керак. Бола? ачон олишга одатланса, бу унга табиат бўлиб? олади ва бериш эмас, олишга ўрганиб ул? аяди. Болани бериш, улашишга одатлантириш лозимдир.?ачонки валий бировга нарса бермо? чи бўлса, боланинг? ўли ор? али берсинки, бола бериш? аловатини туйсин.
Болани ёмон хул? лардан са? лаш
Болани ёл? ончи ва хиёнатчи бўлишдан жуда? атти? са? лаш керак. Агарда валий болага ёл? он ва хиёнат йўлини? улайлаштириб? ўйгудек бўлса, унинг дунё ва Охират саодатини барбод этган, уни? амма яхшиликдан ма? рум этган бўлади.
Болани ял? ов, бекорчи, эринчо? ва ро? атда бўлишга? ўйиб? ўймаслик, балки уни буларнинг зидди билан тутиб турмо? керак. Унга фа? ат? иладиган маш? улоти учун нафси ва баданини жамлаб оладиган даражада дам бермо? керак. Зеро, дангасалик ва бекорчиликнинг ёмон о? ибатлари бордир. Ме? наткашлик ва толи? ишнинг хо? дунёда хо? охиратда, хо? уларнинг? ар иккисида бўлсин, ма? товли натижалари бордир. Инсонларнинг энг ро? атлиси энг толи??анидир, инсонларнинг энг кўп толи??ани энг ро? атдагисидир. Дунё сардорлиги ва Охират бахт-саодатига фа? ат толи? иш кўпригидан ўтиб эришилади. Я? ё ибн Абу Касир дедилар: «Илмга жисмнинг ро? ати билан эришилмайди».
Ибодатларга ра? бат уй? отиш
Болани (каттаро? бўлганда) кечанинг охирида уй? онишга одатлантирилади. Бу? аниматлар та? симланадиган, совринлар улашиладиган палладир. Кимгадир камро?, кимгадир кўпро? улуш тегади, яна кимдир беба? ра? олади. Бола? ачон ёшлигида одатланиб олса, катта бўлганида бу унга? улай бўлади.
Зиёнкорлик сабаблари
Болани орти? ча ов? атланиш, оши? ча гапириш ва кўп ухлашдан, одамларга кўп? ўшилишдан йиро??илмо? керак. Зеро, зиёнкорлик мана шу нарсаларнинг керагидан орти? идадир. Булар бандани дунё ва Охират яхшилигидан? олдиради.
Уни? орни ва фаржига тааллу? ли ша? ватларнинг зарарларидан ба? оят узо??илмо? керак. Бу зарарларни келтириб чи? арадиган омилларга йўл очиб? ўйиш болани шундай айнитадики, кейин уни тузатиш о? ир бўлади.
?анчадан-?анча одамлар ўз фарзанд ва жигарбандларини ўз? олларига бепарво ташлаб? ўйиш, одоб-тарбия бермаслик ва уларнинг хо? иш истакларини? ондиришига ёрдам? илиш билан дунё ва Охиратда бахтсиз? илганлар.?олбуки, улар болани эъзозлаяпмиз, деб ўйлашарди, биро? уни хорладилар, унга ра? м-шаф? ат? иляпмиз, деб ўйлашарди, биро? унга зулм? илдилар ва яхшиликдан ма? рум этдилар. Шу билан фарзандларининг ота-онага келтириши мумкин бўлган манфаатларини? ам? ўлдан бой бердилар ва болаларнинг дунё-ю Охиратдаги насибасини йў??илдилар.
Болалардаги фасодга эътибор? илсангиз, унинг кўпи аслида оталар томонидан эканини кўрасиз.
Ёмонлар су? батидан са? лаш
Боланинг а? лини кетказадиган ва маст? иладиган нарсаларни истеъмол? илишидан? атти? са? ламо? лозим. Шунингдек, бузу? лиги маълум, гап-сўзлари-ю хул? ида зарарли жи? атлари бўлган кимса билан су? батлашишдан болани жуда-жуда э? тиёт? илмо? керак. Кимки унга бу нарсаларнинг йўлини? улай? илиб очиб? ўйган бўлса, даюсликни ўзига ўзи раво кўрган бўлади. Даюс жаннатга кирмайди.
Оталарнинг бурчлари
Оталарнинг ўз болаларига ло? айд, бепарво бўлишлари кийим-кечакларни олов уч? унлари оппа-осон сачрайдиган ерга? ўйиб? ўйиш кабидир. Бепарволик шуна? а иллатки, болани бунчалик бузадиган? еч нарса йў?.
Оталарнинг сусткашлик? илиб, Алло??а? ларини адо этмаганликлари ва Алло? уларга вожиб? илган манфаатли илм? амда соли? амалдан юз ўгирганликларининг о? ибати шу бўлдики, улар ўз фарзандларидан манфаат топа олмадилар. Фарзандлар? ам оталарининг яхшилигидан ва уларнинг манфаатидан ма? рум бўлдилар. Бу оталарнинг жазосидир.
?аромлардан йиро??илиш
Болани ипакдан тайёрланган кийимлар кийишдан узо? лаштирилади. Чунки бу унинг тарбиясини бузади ва хотинчалиш табиат? илиб? ўяди. Шунингдек, баччабозлик, аро? хўрлик, ў? рилик ва ёл? он? ам уни хотинчалишга айлантиради. Набий соллалло? у алай? и васаллам дедилар: «Ипак ва тилла умматимнинг эркакларига? аром? илинди, аёлларига? алол? илинди». (Са? и?. Абу Довуд, Насоий, Ибн Можа ва бош? алар ривоят? илишган). Гўдак мукаллаф бўлмаса-да, унинг валийси мукаллафдир. Валийнинг бола учун? аромга йўл очиб? ўйиши ножоиздир. Негаки бола шунга одатланиб? олса, ундан ажралиши о? ир бўлади. Бу олимларнинг айни масала юзасидан айтган сўзларининг энг тў? рисидир.
Ипак кийиш болага? аром бўлмайди, дейдиганлар: «Чунки у мукаллаф эмас, унинг? ам ипак кийиши? аром бўлмайди», — дейдилар. Бу сўз энг фосид? иёсдан келиб чи? ади. Ахир, гўдак мукаллаф бўлмагани билан мукаллаф бўлишга тайёрланаяпти-ку! Шунинг учун унга та? оратсиз, ялан? оч ёки нажосатли? олда намоз ў? ишга, аро? ичишга,?имор ўйнашга, баччабозлик? илишга йўл? ўйилмайди.
Боланинг? обилияти ва лаё? атига эътибор? илиш
Гўдакнинг? олига? араб иш тутиш, уни? айси ишларга? обилияти бор, нималар? илишга тайёр эканини назарда тутиш зарурий нарсалардандир. У? ам яралган бир мавжудот эканини яхши англаш лозим ва шариатда изн берилган? ар? андай юмушни унга юклаб? ўявермаслик керак. Чунки унга? ўлидан келадиган ишдан бош? аси юкланса, у ишни бажара олмайди ва? обилияти етадиган нарсани? ам? ўлдан бой беради. Агарда валий болани фа? му фаросати ўткир, идроки дуруст, хотираси яхши, тў? ри англайдиган ва билимга ра? батли деб билса, бу унинг илмни? абул? илишга тайёрлигининг аломатидир. Бас, модомики? алб лав? аси фори? бўлиб турган экан, унга илмни на? ш?илсин. Токи, илм? албга му? рлансин ва тобора ривожланиб борсин.
Агарда болани? амма томондан ю? оридагиларнинг аксича кўрса? амда илмга лаё? ати ва ра? бати йў? эканини сезса, биро? унда ба? одирлик ва шунинг шартларидан бўлган от миниш, ў? отиш, найза ўйнатиш каби ишларга? обилият кўринса, унга ба? одирлик омиллари билан шу? улланиш ва маш??илиш учун йўл очади. Мана шу иш унга ва мусулмонларга фойдалиро? дир. Борди-ю аксинча, уни бундай ишларга? обилияти йў? эканини кўрса ва унинг мусулмонларга фойдали бўлган бирон-бир? унарни эплаб кетишига а? ли етса, ўшанга йўл очиб берсин.
Буларнинг бари унга диндан у му? тож бўладиган энг зарур нарсаларни ўргатилгандан кейинги ишлардир. Бу вазифаларни бажариш? ар бир кишининг? ўлидан келадиган? илиб яратилган. Бандалар устида Алло? нинг? ужжати? оим бўлиши учун мана шундай осон? илингандир. Бандалар устида Алло? нинг мўл-кўл неъмати бўлганидек, Унинг етук? ужжати? ам улар устида бар? арордир.
Нарса беришда болалар ўртасида адолат? илиш
«Сунан» китоблари, «Муснади А? мад» ва Ибн? иббон «Са? и?»ларида Нўъмон ибн Башир розиалло? у ан? удан ривоят? илинади:
Расулулло? соллалло? у алай? и ва саллам дедилар: «Фарзандларингиз ўртасида адолат? илинглар». (Са? и??адис).
Имом Муслим ривоят? илдилар. Башир розиалло? у ан? унинг аёллари: «Менинг боламга хизматкор сов? а?илинг ва бу нарсага Расулулло? соллалло? у алай? и ва салламни гуво??илинг», — деди. Башир розиалло? у ан? у Расулулло? соллалло? у алай? и ва саллам олдиларига келдилар-да:
— Фалончининг? изи (аёлларини айтаяптилар — тарж.) ўзининг ў? лига хизматкор ту? фа этишимни сўраяпти… — дедилар. Расулулло? соллалло? у алай? и ва саллам:
— Унинг ака-укалари борми?, — деб сўрадилар. Башир дедилар:
-?а.
— Уларнинг? аммаларига? ам бунга? илганингдек ту? фа? илганмисан? — деб сўрадилар Расулулло?.
— Йў?.
Расулулло? соллалло? у алай? и ва саллам:
— Бундай? илиш ярамайди, мен факатгина? а? нарсага гуво? лик? иламан, — дедилар.
Имом А? мад ривоятларида Расулулло? соллалло? у алай? и ва саллам: «Мени жаврга гуво??илма, албатта болаларингнинг сендаги? а??и улар орасида адолат? илишингдир», — дедилар.
Бай? а?ий ривоят? илдилар. Анас розиалло? у ан? у дедилар: Бир киши Расулулло? соллалло? у алай? и ва саллам билан бирга ўтирган эди, унинг ў? илчаси келиб? олди ва у ў? лини ўпди-да, ба? рига олиб ўт? азди. Кейин унинг? изчаси келди, у? изчасини олди-да, ёнига ўт? азди. Расулулло? соллалло? у алай? и ва саллам: «Сен улар ўртасида адолат? илмадинг», — дедилар.
Салафлар болаларини ўпишда? ам улар ўртасида адолат? илишни яхши кўришарди.
«Ту? фатул мавдуд биа? комил мавлуд» номли китобдан олинган
Комментарии 0