Kuron mujizalari o’zbek tilida — o’zbekiston

Janobi Hak’ bandalarini hidoyatga k’ovushtirish u-chun ularga bir k’ancha ustun sifatlar berish bilan birga oralaridan mustasno o’larok’ yaratilgan solih kishilarni rahbar sifatida tayin k’ilgandir. Bunday solih insonllarning vahiyga musharraf bo’lganlariga payg’ambarlar, deb ataladi. Inson sifatida ummatlariga o’rnak bo’lgan bu muborak elchilarining zimmasiga Alloh Taolo ushbu uch vazifani yuklagandir:
a) Allohning oyatlarini o’k’ish (tablig’)
b) Nafslarni tarbiya k’ilish bilan tozalash
v) Kitob va hikmatni o’rgatish (Jum’a surasi, 2)
Alloh Taoloning insoniyatga bir yordam sifatida payg’ambarlar yuborishi butun insoniyatni k’amrab olish mak’sadida hazrati Odam alayhissalomdan boshlaganddir. Hazrati Odam ham ilk inson, ham ilk payg’ambar edilar.
Payg’ambarlar keltirgan ilohiy hak’ik’atlar ularnning ummatlari tomonidan zamon o’tishi bilan o’zgarttirila borilgani uchun ilohiy hak’ik’atlarning yangi payg’ambarlar vositasi bilan takror nozil bo’lib turrishi odatulloh ishidir. Bu ish Odam alayhissalomdan payg’ambarimiz Muhammad Mustafo salollohu alayhi vassalamga k’adar davom etgandir. K’ur’oni Karimda uchtasi taxminiy yigirma sakkiz payg’ambarning nomi zikr k’ilinishi bilan birga ularning umumiy soni rivvoyatlarga ko’ra yuz yigirma mingga yak’indir. Shuni ayttib o’tish kerakki har bir k’avmni hidoyatga da’vat etuvchchi payg’ambar yuborilganligi islomiy bir hak’ik’atdir. Aks holda, ya’ni k’avmlarni hidoyatga da’vat k’iluvchi payg’ambar yubormay, ularni ogohlantirmay hidoyatga ters yo’ldan yurganligini uchun jazolantirish ilohiy adolatga mos ish bo’lmas edi.
Ilohiy tablig’lar payg’ambarimiz Muhammad (s. a.v)gga nozil bo’lishi bilan birga bu ish oxiriga, Islom dini bundan keyingi butun zamonlar va makonlar dini o’larok’ Alloh tarafidan tayin k’ilingan va shuning uchun ham bu ilohiy kitobda insoniyat duch keladigan barcha muammolarga javob mavjuddir. K’ur’oni Karimnning bir mo’’jiza ekanligining ma’nosi ham shundan iboratdir.
Har bir payg’ambar o’z zamonasiga ko’ra bir k’ancha fazzilatlarga ega bo’lganligi ma’lumdir. Hazrati Iyso alayhissalomning vak’tida eng mak’bul ilm tib ilmi va eng fazilatli kishilar ham xastalarni davolaydiggan tabiblar edi. Shuning uchun Iyso alayhissalomga tabiblarni ham ojiz k’oldiradigan mo’’jizalar berilggandi. Hazrati Muso (a. s)ga sehrbozlarni ham mag’lub k’iladigan mo’’jizalar berilishi ayni hikmat doirasiddandir.
Payg’ambarimiz (s. a.v) nabiyliklari esa k’iyomatga k’adar butun zamon va makonlarni o’z ichiga olgani uchun u zot (s. a.v) o’zlaridan avval o’tgan butun payg’ambarlardagi salohiyat, ik’tidor va mo’’jizalarni o’zlarida jamlaganllar. Shu bilan birga oddiy insonlarga o’rnak bo’lishlarri uchun o’z dinlarini targ’ib k’ilishlarida juda oddiy, bashariy usullarni k’o’llaganlar.
Payg’ambarimiz (s. a.v) zamonlarida so’zni marom va ravon so’zlash, ya’ni adabiyotga bo’lgan iste’dod tarak’k’iyotda edi. Shuning uchun has so’z ustalari jamiyayatda obro’ va e’tiborga ega edilar. Ilohiy mo’’jizallardan mak’sad insonlarga ta’sir k’ilish va ular ichida eng ustun va obro’lilarini ham rom k’ilish bo’lganligi uchun payg’ambarimiz (s. a.v)ga bir k’ancha mo’’jizalar billan birga barcha mo’’jizalardan ustun bo’lgan K’ur’oni Karim nozil k’ilindi. Shuning uchun ham asri saodatda K’ur’oni Karimni eshitganlar hech shak-shubhasiz birrin-ketin payg’ambar (s. a.v)ga iymon keltira boshladillar. Hazrati Umar (r. a)ning yomon bir niyat bilan yo’lga tushib, K’ur’oni Karim suralarini eshitgach yashin tezlligida bir e’tik’odiy k’utbdan ikkinchisiga o’tishi bunning eng jonli misolidir.
Shuning uchun ham payg’ambar (s. a.v)ning muborak barmok’laridan suv ok’ib chik’ishi, juda oz mik’dordagi ovk’atning yuzlarcha kishini to’ydirishi, daraxtlarning u zotga ta’zim k’ilib: “Assalomu alaykum YO Rasululloh”, deyishlari, payg’ambar (s. a.v) ustiga chik’ib xutba o’k’igan minbarning ingrashi kabi mo’’jizalarning eng ustuni k’iyomatga k’adar o’zgarmaydigan K’ur’oni Karimdir.
Bu xusus oyati karimalarda shunday ifodalanadi:
“Ular (kofirlar): Unga (ya’ni Muhammadga) ham Parvardigori tomonidan oyat mo’’jizalar tushganidda edi”, dedilar. Ayting: “Oyat-mo’’jizalar yolg’iz
Allohning huzuridadir. Men esa fak’at (osiylarni Allohning azobidan) ochik’ ogohlontirguvchiman, xollos” (Ankubut surasi, 50)
“Axir ularga tilovat k’ilinayotgan shu kitobni Biz sizga nozil k’ilganimiz ular uchun etarli emasmmi? Albatta, bu Kitobda iymon keltiradigan k’avm uchun rahmat va eslatma bordir” (Ankubut surasi, 51)
Bu oyati karimalar vahiyni ilk eshitgan arablarnning dahshat ichida payg’ambarimiz (s. a.v)dan dalil isttashlariga javoban nozil bo’lgan va eng buyuk mo’’jizanning K’ur’oni Karim ekanligini ochik’-oydin ifodalaggan edi. Chunki K’ur’oni Karim tamoman ilohiy bo’lib, vahiyning bir mahsuli edi.
Vahiy Alloh Taoloning hidoyat yo’lini ko’rsatadigan amr va ta’k’ik’larini payg’ambarlari vositasi bilan inssonlarga sirli ravishda bildirishidir. Insonlar ak’li ma’lum chegaraga ega bo’lganligi uchun ilohiy va ruhiy hak’ik’atlarni idrok k’ilishdan ojizdir. Shuning uchun ham bu hak’ik’atlar Alloh tarafidan payg’ambarlariga vahiy yo’li bilan bildirilgandir. Bu ma’noda K’ur’oni Karim ilohiy hak’ik’atlarni o’zida jamlagan mo’’jizallar majmuasidir.
Payg’ambarimiz (s. a.v) o’zlariga vahiy kelganlarida bashariy holatdan uzok’lashib go’yo farishtalar holiga o’tganlari uchun u kishining hollarida insonlarni ajabblantiradigan manzaralar namoyon bo’lardi:
Bunday hollarda muborak vujudlari og’irlashib kettardi. Masalan, vahiy payg’ambarimiz tuyaning ustida ketayotganlarida nozil bo’la boshlasa tuya cho’kib k’olar, oyok’k’a turmok’ istaganida esa oyok’lari bukilib, sinadig
gan darajaga etardi.
Zayd ibn Sobit (r. a)dan shunday rivoyat k’ilinadi:
“Bir kun payg’ambar (s. a.v) yonlarida edim. Odamlar tik’ilinch bo’lganligi uchun (tizzama-tizza o’tirganimizddan) tizzalari tizzamning ustida edi. Birdan payg’ambar (s. a.v)ga vahiy kelganligini his k’ildim, vujudlari boldir suyagim sinadigan darajada og’irlashib ketdi. Allohga k’asamki, yonimda payg’ambar (s. a.v) boshk’a kishi bo’lganida og’rik’dan dod-voy chekib, oyok’larimni tortib olgan bo’lurdim” (Buxoriy, Tirmiziy)
Ba’zan Alloh Rasuli (s. a.v) vahiy kelganida shuurllarini yo’k’otmagan holda istig’rok’ (ya’ni parvosizlik) holiga tushar, dimog’laridan turli tovushlar chik’ib, atroflari ari uchgan kabi bo’lar, kun sovuk’ bo’lishiga k’aramay muborak peshonalaridan terlar ok’ardi.
Hazrati payg’ambar (s. a.v)da ko’ringan bu hollar billan tibbiyotda epilipsiya deb ataladigan xastalik o’rtassida o’xshatish o’rnatishga uringan g’ayrimuslimlar ham topilardi. Lekin vahiy kelganda sodir bo’ladigan bu hollar bilan epilipsiya xastaligi o’rtasida hech k’anday alok’a yo’k’ edi. Chunki:
1. Epilipsiya xastalari hushdan ketib keyin o’zlarriga kelganlarida vujudlarida charchok’ va og’rik’ his k’iladilar, ruhiy dunyolari ostin-ustun bo’lganidan achchik’ iztirob chekadilar. Holbuki, payg’ambar (s. a.v)da bunday hollar bo’lmagani kabi, u zot (s. a.v) ikki vahiy o’rtasidagi vak’tni bekorchilik o’rnida ko’rib vahiy kellishini ishtiyok’ bilan kutar, vahiy kelganda esa ta’rriflanmaydigan darajada sevinar edilar.
2. Vahiy kelganda sodir bo’ladigan bu hollar har vahiy kelganda ko’rinmas, ba’zan hazrati payg’ambar (s. a.v)ning tabiiy hollari davom etardi.
3. Tib ilmida ma’lum bo’lgani kabi, epilipsiya xasstasi hushidan ketganda tushunish va idrok k’ilish k’obiliyatlarini tamoman yo’k’otib, atrofida bo’layotgan narsalarni bilmaydi. Payg’ambar (s. a.v) esa o’zlariga nozil bo’lgan vahiy bilan bashariy huk’uk’, axlok’, iboddat, k’issa va nasihatlar kabi juda ko’p yaxshiliklarni o’z ichiga olgan K’ur’on oyatlarini bildirar edilar.
Shunday ekan, o’ylab ko’rish kerakki, eng kichik surassining ham o’xshashini keltirishdan insonlar va jinllar ojiz bo’lgan bu kalom, epilipsiya xastasining asari bo’lishi mumkinmi?
4. Epilipsiya xastasi xastalik kelganda shiddatli titragani holda buning vahiy davomida sodir bo’lmaslligi payg’ambar (s. a.v)ga k’ilingan tuhmatning nak’adar bo’sh iddao ekanligini ko’rsatmok’dadir.
5. Shuningdek, epilipsiya xastasining xuruj tutgganda ma’nosiz so’zlar so’zlashi, payg’ambar (s. a.v)da esa bunday hol hech k’achon kuzatilmagani va u kishiga nozil bo’lgan K’ur’ona Karimning butun bashariyatni ojiz k’oldirgani tuhmatchilarning iddoalarini bo’shga chik’aradigan boshk’a bir dalildir.
Shu narsa bir hak’ik’atki, dunyodan yuzminglarcha epilipsiya xastasi yashab o’tgani holda bular orasida payg’ambar (s. a.v) kabi k’iyomatga k’adar koinotga hukm k’iladigan mukammal bir dinni o’rtaga tashlagan biror shaxs yo’k’dir.
Shuning uchun ham 1848 yilda g’arb ruhoniylaridan biri Fransuz Ilmlar akademiyasiga murojaat k’ilib,
payg’ambar (s. a.v)ga nozil bo’lganlarning vahiy emas, epilipsiya xastaligi xuruji natija ekanligi hak’ida xulosa talab k’ilganida fransiyalik olimlar uzun tekshshirishlar natijasida insof bilan xulosa chik’arib bu holning xastalik emasligini aytgan edilar. Ular 6666 oyatning nozil bo’lishi kabi “xuruj”ga bir xasta vujjudning bardosh bera olmasligini ilmiy va daliliy yo’llar bilan isbotlab, g’arblik ruhoniyning da’vosinni rad k’ilgan edilar. (Bu olimlarning ushbu xulosasi prof. Ferudun Nofiz tarafidan turk tiliga tarjima k’ilingan)
Vahiy tamoman ilohiy bir hodisadir. Bashariy hol va jarayonlardan tamoman mustasno va tashk’aridadir. U sun’iylik imkoni bo’lmagan ilohiy bir hodisadir.
Shuning uchun ham payg’ambar (s. a.v) bashariyatga kelttirgan K’ur’oni Karim ta’rifga sig’maydigan darajada mo’’jizalarga to’la ekanligini turli tomondon o’rtaga k’o’ygandir. K’uyida sirini idrok k’ilishdan ojiz bo’lgganimiz Kalamullohning nozil bo’lishi bilan alok’ali bo’lgan ba’zi misollar keltirmok’chimiz.
Balog’at va Uslub
K’ur’onning mo’’jiza ekanligining eng muhim tommonlarini balog’at va uslub tashkil k’iladi.
Balog’at mazmun, mak’sad, mavzu va suhbatdoshga ko’ra, ya’ni anik’ hol talabiga mos bo’lgan so’zni aytishni bilddiradi. K’ur’oni Karimda keltirilgan butun xususlardda balog’at eng go’zal shaklda ifodalangandir.
K’ur’oni Karim fasohat (ravon so’zlash) jihatidan
ham shoh asardir. Undagi kalimalar, jumlalar va ularnning ma’nolarida kichik bo’lsada kamchilik topish mumkkin emasdir.
K’ur’oni Karim bir til mo’’jizasidir. Mana shu jihatdan zamonining balog’at va fasohat sohalarida tengi bo’lmagan arablardan va k’iyomatga k’adar keladigan insonlar va jinlardan o’ziga o’xshash biron so’z keltirrishni aytib ularga k’arshisida maydon o’k’imok’dadir.
Bu xususda ilk o’larok’ K’ur’oni Karimning Va-t-Tur surasining 34-oyatida:
“U holda agar rostgo’y bo’lsalar, o’zlari ham o’sha (K’ur’onga) o’xshash biron so’z–Kitob keltirsinlar-chi?”, deya marhamat k’ilingan edi.
Bu ilohiy xitob k’arshisida mushriklar ojiz k’olishgandan keyin Janobi Hak’ ularning ojiziyatini yanada oshkorrok’ k’ilgan edi:
“YOki: ”Uni (ya’ni K’ur’onni Muhammad) to’k’ib chik’argan”, deydilarmi? Ayting: “U holda, agar rostgo’y bo’lsangizlar, Allohdan o’zga kuchingiz etgan barcha butlarni (yordamga) chorlab shunga o’xshash o’ntaggina “To’k’ilgan” sura keltiringiz” (Hud surasi, 13)
Shuningdek, Yunus surasining 38 oyati karimasida bu hak’ik’at takrorlanadi:
“YOki: “Uni (Muhammad) to’k’ib chik’argan”, deydillarmi? Ayting (ey Muhammad): “U holda, agar rostggo’y bo’lsangizlar, Allohdan o’zga kuchingiz etgan barchcha butlarni (yordamga) chorlab shu (K’ur’on)ga o’xshash birgina sura keltiringlar”.
Bak’ara surasining 23 oyatida bu hak’ik’at yana bir martta takrorlanagach nihoyat Al-Isro surasining 88-oyatida bu masalaga nuk’ta k’o’yiladi:
“Ayting: “K’asamki, agar bor insu jin mana shu K’ur’onning o’xshashini keltirish yo’lida birlashib, bir-birlariga yordamchi bo’lsalar-da, uning o’xshashinni keltira olmaslar”.
Bu da’vat k’arshisida butun munkirlar (inkor etuvchchilar) mag’lubiyatga uchrab, bugunga k’adar K’ur’on surallariga o’xshash biron narsa keltira olmaganlar va kelttira olmaydilar ham.
K’ur’oni Karimning suralariga nazira yozishni isttagan Musaylamatul-Kazzob va unga o’xshashlar el ichida kulguga k’olib, “asar”lari askiyadan nariga o’tmay, muallliflarning soxtakorliklarini oshkor bo’lgandir.
K’ur’onda bir k’ancha suralarning boshlanishida “Alif, Lam, Mim, Ra, Ha, YO, Sin” kabi “hurufi mukatta” deb ataladigan harflar bo’lib, bulardan ba’zilari o’sha suralarning bir oyatini tashkil k’iladilar. Mutashabih ham deb ataladigan bunday oyatlarning ma’nolari fak’at Alloh Taologa ma’lumdir. Bu masalada ba’zi ulamolar shunday fikrlar bildirganlar:
1. O’z kalomida Alloh Taolo bu harflarni keltirrish bilan ins va jinlar olamiga shunday maydon o’k’imok’da:
“K’o’lingizdagi K’ur’onning kalimalari mana shu harflardan tashkil topgandir. Marhamat, agar kuchinggiz etsa, siz ham shunga o’xshash narsani keltiring”.
2. Bu harflar o’zlaridan keyin keladigan mavzulargga hozirlanishda dik’k’atlarni to’playdigan bir adabiy usuldir. Zero, ba’zan so’zni pardali boshlab va masalanni sirli imodan keyin izoh k’ilish bu masalaga yanada ko’prok’ dik’k’at k’ilishga yordamchi bo’ladi.
3. Bu harflar ta’limning harflar bilan boshlanishshiga ishorat k’iladilar. Zero, arablar u kunga k’adar harflarning bu shaklda tanho-tanho o’k’ilishini bilmmasdilar. Buni ularga ilk o’larok’ K’ur’oni Karim o’rggatgandir.
Xulosa k’ilib aytganda, hurufi mukatta siri Jannobi Hak’k’a ma’lum bo’lgan va butun bashariyatni ojiz k’oldirgan K’ur’onning bir hikmatidir.