Нима учун юртимизга туристлар ташрифи кам сахатчи фикри — узбекистон

Нима учун юртимизга туристлар ташрифи кам? (саёхатчи фикри) — узбекистон

Шу пайтгача жахоннинг 25 давлатида булган журналист, продюсер, мусикачи ва саёхатчи Никита Макаренко Узбекистонда туризм сохасида мавжуд муаммоларни хал килиш буйича уз тавсияларини берди. Сайёхлар учун очик, оддий ва кириб чикиш осон мамлакат имижини кандай яратиш мумкин?
Барчамиз Узбекистонни жуда севамиз. Лекин тан олиш керак, хорижликлар юртимизни севилиши керак булган даражадан камрок яхши куришади.
Бутунжахон сайёхлик ташкилоти (UNWTO) маълумотларига кура, 2013 йилда мамлакатимизга 1,9 сайёх ташриф буюрган. Туризмни ривожлантириш давлат кумитаси хам утган йил учун шу ракамни эълон килди — 1,9 миллион киши. Кушни Козогистонга келган сайёхлар сони 2 ярим баробар куп (4,5 миллион). Хонгконгга эса 25 миллион сайёх борган — мамлакатимизга келганлар сонидан 13 баробар куп. Агар худуд жихатидан таккосланса, биргина Самарканд вилоятининг урнига 5 та Хонгконгни сигдириш мумкин.
UNWTO хозирча янгирок маълумотларни эълон килганича йук, лекин уч йил ичида манзара кескин узгармагани аник.
Биз сайёхлар келишини хам, улар уз пулларини бизнинг ватанимизда сарфлашини хам истаймиз. 2015 йилда сайёхлар бутун дунё буйлаб 1,2 триллион доллар даромад келтиришган. Узбекистонга бу бозорнинг атиги 0,2 фоизигина тегишли.
Нега ахвол бундай? Шундай мамлакатлар борки, сайёхлик контентини уйлаб топишга мажбур, чунки уларда томоша кладиган нарсанинг узи йук. Бизда эса хамма нарса бор: жуда яхши сакланган кадимий шахарлар, буюк тарихимиз, мехмоннавозлигимиз. Мамлакатимизда юриш хавфсиз. Бизнинг таомларимиз жуда арзон ва хушхур. Лекин нимадир булаяптики, гилдираклар айланмаяпти, туристлар биз томон куп хам шошилишмаяпти.
Мен урта муддатли истикбол учун республикамизда туризмни ривожлантириш Концепциясини катта кизикиш билан укиб чикдим. Regulation. gov. uz сайтида маълум килинишича, хозир лойиха вазирликларда маъкуллашдан утказиш боскичида экан. Бу хужжатда жуда куп кучли жихатлар мавжуд. Эсимни таниганимдан бери илк марта киммат чипталар ва мемонхоналар тилга олинибди, визалар ва тил муаммоси хам айтиб утилган. Кандай ажойиб! Лекин умумий вектор хафсаламни пир килди. Концепциянинг бош муаммоси шундаки — уни саёхатчилар тайёрлашмаган!
Вокеълик онгни тарбиялайди. RyanAir рейслари билан учмай ёки Booking. com сайтида мехмонхона танлашга соатларни сарфламасдан, саёхат олдидан Винский форумларида мулохазаларни укимасдан туриб сайёхларнинг реал талабларини тушуниш кийин.
Концепция матнининг бирор жойида «мустакил равишда», деган сузни учратмадим. Лекин «сайёхлик гурухлари», «сайёхлик компаниялари» ва «сайёхлик сохаси» каби иборалар жуда куп марта такрорланган. Лекин хозир утган асрнинг 80-йиллари эмас: одамлар ноутбукини очиб, узлари саёхатни режалаштиришади ва шунчаки, оддий ва арзон булган жойга йул олишади.
Мустакиллик майдонига чикинг ва бироз кутиб туринг. Сиз албатта бир гурух бечора сайёхлар гурухига дучор буласиз. Офтобнинг жазирамаси остида улар майдондаги фавворанинг диаметри хакидаги хикояни танглашмокда. Улар мана шундай сайёхлик хакида орзу килишган, деб уйлайсизми? Узингиз хам таътилингизда туданинг ичида юришни хохлармидингиз? Сайёхлар бунакасини асло истамасликларини айтишади. Бирок бошка имконият йук. Узбекистонга келиш учун улар сайёхлик агентликлари хизматидан фойдаланишга мажбур. Сайёхлик агентликларида индивидуал турлар жуда киммат, шу сабабли гурухлар жуда машхур.
2014 йилда UNWTO Узбекистонда булиб кайтган сайёхлар уртасида суров утказган. Уларнинг 62 фоизи олдиндан туланган, ташкиллаштирилган гурух таркибида келишган — мустакил равишда эмас. Сайёхларга мамлакатимизга кай тарзда саёхат уюштирилишини истар эдингиз, деб савол берилган. Фикрлар турлича булган, лекин уларнинг ичида энг куп такрорлангани: «Менга саёхат килиш ва саёхат давомида карорларни мустакил кабул килиш ёкади, йулбошловчи билан биргаликда махаллий ахоли билан купрок учрашишни, жонли мулокотда булишни истайман», булган. Суралганларнинг 32 фоизи шу вариантни ёклашган. Суровномада катнашганларнинг деярли ярмиси 55 ва ундан катта ёшда булишган. Агар уларнинг урнида ёшлар булишганида улар шу вариантни бир овоздан кабул килишган булишарди.
Узим хам мустакил саёхатчи сифатида 25 та давлатда булганман. Сайёхлик агентлигига бир мартагина ишим тушган ва умуман ёкмаган: у хам киммат, хам нокулай саёхат булган. Мен Европанинг у бошидан бу бошигача, МДХнинг барча давлатларида, Жанубий Шаркий Осиёда, Африка ва Афгонистонда булганман. Узбекистонда эса Америка, Европа, Япония, хаттоки Янги Зеландиядан мехмонларни кабул килганман. Бизнинг барчамизни — турли мамлакат вакиллари булган саёхларни — ягона муаммо бирлаштиради: бизга саёхат арзон, оддий ва хавфсиз булса бас.
Уз тажрибамдан келиб чикиб, фикримча, уларни амалга оширмай туриб, туризмни тезкор ривожлантириш буйича президент ва хукумат тоомнидан олдимизга куйган вазифаларни бажариб булмайдиган тезислар ва таклифларни баён этмокчиман.
Гурух эмас, инсон
Фикрлашни узгартириш керак: сайёхлик компаниялари ва уларнинг оладиган даромади хакида уйлашни йигиштириш керак. Сайёхни пул тула коп деб тасаввур этишдан воз кечиш лозим. Бизга хар кандай даромадга эга туристлар керак. Факат инсон хакида, уни нималар кизиктириши борасида уйламогимиз керак.
Визалар
Виза тизимини соддалаштирмасдан туриб, кейинги пунктларни куриб утиришнинг хам хожати йук. Мустакил турист айни пайтда сайёхлик агентлигисиз виза ололмайди. UNWTOнинг юкорида айтиб утилган суровномасида сайёхлар визани кулга киритиш мураккаблиги ва умумий бюрократизмни энг асосий салбий таассуротларидан бири, деб бахолашган.
Туризмни ривожлантириш концепциясида бу жараённи эркинлаштириш хакида бирор жуяли режага кузим тушмади. Мен, масалан, бу масаланинг куйидаги тарзда ечилишини орзу киламан:
— «А» тоифадаги мамлакатлар вакиллари 30 кунга визасиз кириб чикишади;
— «В» тоифадаги мамлакат вакиллари сайтда анкета тулдириб, 5?7 кун ичида жавоб олишади ва юртимизга етиб келгач, аэропортда 30 долларга виза олишади;
— «С» тоифадаги мамлакат вакилари визани элчихонамиздан олишади.
Мамлакатларни тоифага булиш уларга нисбатан ишончимиз ва миллий хавфсизлик талабларидан келиб чиккан холда амалга оширилади. Бирок «А» категорияга энг куп сайёхлар келадиган давлатлар булмиш «катта бешлик» — Хитой, АКШ, Германия, Буюк Британия ва Франция киритилса максадга мувофик булар эди.
Ишонаманки, бундай чоранинг жорий этилиши мамлакатимиз тарихида бурилиш нуктаси булади. Бу бизнинг очиклигимиз ва мехмоннавозлигимиз хакида жуда кучли сигнал булади. Туристлар гарча хозирча кимматрок буса хам, хамма жойда кулайликлар яратилмаган булса хам, дархол ёппасига кела бошлашади. Ана шунда кейинги вазифаларни хал килишга утилса булади.
Кайддан утишни бекор килиш
Уйлайманки, амалдорларимизнинг бирортаси юртимизга келган европаликнинг «Регистрация нима узи?» деган саволига жавоб бериб куриш бахтига муяссар булишмаган. Унга жавоб бериб, тушунтириш жуда кийин. Бу бир парча когоз миллий хавфсизлигимизга кай тарзда ёрдам бериши ва умуман, нега у ёрдам бериши кераклигини тушунтириш жуда кийин. Шу сабабли у булмаслиги керак. Турист каерда хохласа, уша ерда яшаши керак. Мехмонхонада буладими, Airbnb оркали ижарага бериладиган одамларнинг хонадонида буладими, каучсёрферларнинг уйидами ёки нихоят, дустлари билан бирор чодирдами… Ха, бу мехмонхоналарнинг даромадларига зарба бериши мумкин. Лекин биз алохида бир гурух тадбиркорларнинг эмас, бутун мамлакатнинг иктисодий манфаат топиши хакида гаплашаяпмиз-ку?!
Концепция лойихасида кадга олишни осонлаштириш хакида гап боради, лекин ташкиллаштирилган сайёхлик гурухлари учун. Бу етарли эмас. Туристга узига кулай жойда яшашга куйиб беринг, шунда у пулларини сарфлаш учун келади.
Арзон авиачипталар
Бизга хорижий лоукостер керак. Буни концепцияда хам гира-шира тушунишга харакат клишган, бу хам бир кадам олга силжишдан дарак. Менимча win-win вазияти туристларни хам «Узбекистон хаво йуллари» МАКни хам кониктиради. Концепция лойихасига етишмаётган конкрет таклиф шундай: лоукостер Тошкентга эмас, масалан Навоийга учиши керак. Бу аэропорт жуда тез ривожланмокда, у ерда аллакачон катта тарнспорт хаби мавжуд. У ёкка амалга ошириладиган рейслар МАКнинг Самарканд ва Бухорога тугридан-тугри рейслари билан ракобатга киришмайди. Навоийдан Бухорогача 118 км ёки автобусда 2 соатлик йул. Навоийдан Самаркандгача 169 км, ёки автобусда икки ярим соатлик йул. Бу ута нормал холат хисобланади. Масалан, Rynair лоукостерининг Амстердамга учадиган рейслари шахарнинг узига эмас, Нидерландия пойтахтидан 160 км нарида булган аэропортга кунади. У ердан шахарга автобусда ёки поездда борилади. Электричкаларни йулга куйиш салохияти мавжуд, шунда Навоийдан Самарканд ва Бухорога бир соатда етиб олиш мумкин булади. Бу шахарларни боглаш учун туристларга «Афросиёб»дан фойдаланиш имкониятини хам яратиш мумкин.
Бизга лоукостер кераклигига хамон ишонмаяпсизми? Гуржистоннинг собик иктисодиёт вазири Вера Кобалия RyanAir билан утган музокалар хакида, мана, нималар деган: «RyanAir бизга бир ойда бир миллион турист ташиш кафолатини берди. Бу кафолат хаттоки шартномага хам киритилди». Гуржистонда лоукостер учун махсус Тбилиси ва Батуми уртасида жойлашган Кутаиси шахридаги аэропорт кайта тикланди — худди бизнинг Навоий Бухоро ва Самарканд уртасида жойлашганидек. Натижада, Гуржистон Венгриянинг WizzAir компаниясини танлаган. Шу йил WizzAir Кутаиси аэропортини хабга айлантириб, минтаканинг бошка давлатларига парвозлар йулга куйган.
Дунёда лоукостерлар жуда куп. Арабларнинг FlyDubai, AirArabia, туркларнинг Pegasus, Малайзиянинг AirAsia’си. Дарвоке, 8 июндан бошлаб WizzAir Будапештдан Остонага уча бошлайди — чипта нархи бир томонга 40 евро. Биз яна кушнимиздан бу борада ортда колиб кетдик.
Арзон турар жой
Мехмонхонамиздаги нархлар хар доим осмонда булган. Хуш, ислохотдан кейин нима булди? Мен учун келган мехмонимга бу нархларни айтиш жуда уятли. Тошкентдаги мехмонхонадаги бир хона учун 70 доллар, холбуки нонуштаси билан унинг энг баланд нархи 35 доллардан ошмаслиги керак. Хозирча бизда хеч ким Вьетнамдагидек, 7 долларга алохида хоналарни кутаётгани йук. Лекин танлов 10 доллардан бошланиши керак.
Мен Юлий Юсупов эмасман, шу сабабли кайси ричагларни ишга тушириш кераклигини билмайман. Бирок нарх хосил килинишини тахлилдан утказиб, хизмат бунга арзимаса-да, бу кадар киммат нархлар каёкдан пайдо булишига кизикиб куриш керак. Бирок, ричагни топиш жуда мухим.
Паранойядан халос булиш
Фото ва видеопаранойяни илдизи билан купориб ташлаш керак. Бу мамлакатимиз обрусига тушаётган улкан дог. Бутун дунё Узбекистонда камерани чикармаслик кераклиги, акс холда «нимадир булиши»ни билиб колган. Хукук-тартибот органлари ходими келиб, хамма суратларни учиришни талаб килади ёки милиция участкасига олиб кетади. Албатта, бу хол махаллий ахоли учун хам ёкимсиз, туристлар учун-ку энди куяверинг. Биз фотографлар учун нодустона муносабатдаги мамлакатлардан бири сифатида танилиб булганмиз. «Узбекистонда суратга олманг», — деб ёзишади уз мулохазаларида туристлар, Lonely Planet’ни очиб укинг, ана.
Хукук-тартибот органларимизнинг фаолиятига катта хурмат билан карашимни билдириб утган холда, съёмкаларни такиклаш учун бирорта объектив сабаб курмаяпман. Агар Google Photos га кирилса, Узбекистондаги хар кандай объектнинг фотосуратини топса булади. Нега энди олдинлар аллакачон суратга олиниб, бемалолол очик ресурсда жойлаштирилган нарсани суратга олиш мумкин эмас? Яккол мисол — Тошкент метроси. Бирор киши нега у ерни суратга олиш мумкин эмаслигини тушунтириб бера олмаса керак. Google’га исталган бекатингизни номини ёзинг куплаб фотосуратлар чикариб беради. Дарвоке, туристларнинг TripAdvisor’да ёзиб колдиришларича, хорижликлар учун Тошкент метроси биринчи ракамли кунгил ёзиш жойи экан.
Мана, яна бир чин хикоя. Pink Floyd Муйнокда узининг сунгги клипини суратга олмокчи булган. «Пинк Флойд!». Хуш, олишдими? Албатта, факат — Козогистонда. Яна кушниларимиз биздан чаккон чикиб колишди. Козогистон хакида клипни томоша килган 12 миллион киши билиб олди.
Буларнинг бариси бизнинг манфаатларимизга зид! Чунки туристлар айнан Узбекистон буйлаб саёхатдан олиб келган фотосуратлар уларнинг дустларида мамлакатимизга нисбатан кизикиш уйготиши мумкин. Хамма суратга олиши керак, хамма нарса суратга олиниши керак. Бу катта таъсир кучига эга текин реклама. Бундан узимизни узимиз махрум килаяпмиз.
Бу муаммо хам концепция лойихасида узининг билвосита аксини топган. Бу хам мактовга арзигулик холат. Билвосита дейилаётгани, конунчилигимизда суратга туширишни такиклаш хакида тугридан-тугри такик йук.
Концепция лойихаси съёмкалар учун дронлардан фойдаланишни соддалаштиришни таклиф этади, чунки бу «туристлар учун хам, мамлакатимизга репортажлар ва фотоальбомлар яратиш учун ташриф буюрган журналистлар учун хам тарихий ва табиат осори атикаларини умумий куринишда съёмка килиш учун тусик булиб хизмат килмокда».
Интернет
Туристлар уз фотосуратларини Facebook ва Instagram’га куйишни исташади. Качондир эмас, хозирок, шу дамда, «Бухоро» ресторанида ош еб утирган пайтида. Wi-Fi тармокларини ривожлантириш учун жуда куп гоялар билдирилган, лекин уларнинг бирортаси кераклиси эмас. Сим-карталарни соддалаштирилган усулда харид килиш тизими яратилиши керак. Хозир уланиш учун хорижликка негадир уяли алока операторининг бош офисига боришига тугри келади. Хорижликлар учун сим-карталар барча дилерлик нукталарида сотилиши лозим. Яхшиси, купрок интернет, камрок сузлашув каби содда туристик тарифлар уйлаб топилмоги, буларнинг барчаси 10 доллардан куп булмаслиги лозим. Аэропортда сим-картани сотиб ол-да, фойдаланавер.
Жаноб Полисмен
Куплаб туристлар барча мактовларга карамасдан, «Афгонистон, каерда булса ушанинг ёнида»ги ерларга келишга куркишади. Шу кунларда оиламизга Санкт-Петербургдан таниш киз мехмонга келиши керак. Унинг ота-онаси каерга борсанг бор, факат Узбекистонга эмас, деб хаттоки Тайландга сайёхлик тури хам совга килишмокчи булишибди. Нега? «У ер хавфли жой».
«Мен билан бирор нарса булса-чи?», «Мени угирлаб кетишса-чи?», «Йуколиб колсам нима булади?». Бундай саволларни доим ва куп марта эшитганман.
Туристларни бундай хавфсираш хукукидан махрум килмаслик керак. Албатта, очик мамлакат имижи вакт утиши билан уларнинг бундай хавотирларини йукка чикаради. Хозирок туристик полиция ташкил этиб, уни бартараф килиш мумкин. Бунинг учун кенг куламли иш керак эмас. Бошламасига, хар бир туристик шахарга 10 нафар инглиз тилида сузлаша олувчи ходим ва икки-уч машина етарли. Бу полициянинг телефон раками хар бир туристик веб-сайтлар, самолётда ва аэропортларда булиши керак. Уларнинг автомобиллари сайёхлар гавжум жойларда туриши керак. Колл-центрдагилар эса 4?5 тилда гапира олишлари лозим. Турист билиши керакки, агар уша узи курккан «мабодо» содир булса камида инглизча сузлаша оладиган мехрибон кишилар ёрдамга келишади. Бундай хизматнинг бюджети унчалик катта эмас, лекин психологик эффекти — миллион долларлик. Яна бир нарса: туристик полиция туристларга бирга селфига тушишлари учун индамай рухсат бериши керак.
Бу руйхатни яна куплаб пунктлар билан бойитиш мумкин. Уйлашимча, мен энг асосийларини белгилаб бердим. Келинг, унутмайлик: хозир энг мухими — очик, оддий ва бемалол кириб чикса буладиган мамлакат имижини яратиш. Имижимизни ими жимида ижобий мустахкамлаш учун бошка хамма ишни хамма нарсадан кониккан туристларнинг узи фотоаппаратлари ва видеокамералари ёрдамида амалга ошириб куя колишади.
Яна бир нарса: «Потёмкин кишлоклари» каби кузбуямачиликлар бизга карши ишлайди. Ислохотлар чинакам булиши керак, яримта эмас. 2017 йилда хеч кимни алдамаслик керак. Бирор нарсадан коникмаган турист албатта блогида бу хакида уз мулохазасини билдириб колдиради, бу унинг учун чут эмас. Бошкалар эса айнан ана шундай мулохазага караб иш куришади, куп миллионлик реклама кампаниясига караб эмас.

Комментарии 0

Оставить комментарий

Ваш email не будет опубликован.