Самарали соли тизимида имтизларга ожат й — юлий юсупов — збекистон

Самарали соли тизимида имтизларга ожат й — юлий юсупов — збекистон

Самарали соли? тизимида имтиёзларга? ожат йў? — юлий юсупов — Ўзбекистон

Муста? ил эксперт, И? тисодий ривожланишга кўмак маркази директори Юлий Юсупов «Газета. uz»га берган интервьюсида Ўзбекистон соли? тизимининг асосий муаммоларини санаб ўтиб, уларни? ал этиш йўлларини таклиф? илди.
Юлий Юсупов икки йўналиш: 1) маркетинг тад? и?отлари ва консультация (бозорларнинг кенг спектри бўйича), 2) и? тисодий тара??иёт, бизнесни ривожлантириш ва и? тисодий сиёсат со? аларида тад? и?от ва консультация (кенг доирали йўналишлар бўйича) бўйича Марказий Осиё давлатларида тад? и?от ва консультация ишларида катта тажрибага эга. Ў? итувчилик? амда лойи? алар ва ташкилотларни бош? аришда катта тажриба тўплаган. Кўплаб хал? аро ташкилотлар: БМТТД, ЕТТБ, ХМК, Жа? он банки, ЮСАИД, GIZ, ЕХ? Т, ЮНИСЕФ, ЮНЕСКО ва бош? аларда фаолият олиб бориш учун ёлланган. ЕТТБ лойи? алари ва дастурлари бўйича хал? аро консультант сифатида тез-тез жалб этиб турилади.?атор ў? ув дарсликлари ва монографиялар муаллифи, 10 дан зиёд та? лилий? исоботлар, даврий нашрлар ва тўпламлардан 70 дан орти? ма? олаларни чоп эттирган.
— Президентнинг я? инда (18 июлда)?абул? илинган фармонида Ўзбекистон соли??а тортиш тизими жуда мураккаб ва етарлича самарага эга эмаслиги айтиб ўтилган. Сизнинг фикрингизча, бу нимани англатади?
— Келинг, соли? тизимимизнинг асосий муаммолари бўйича борамиз. Э? тимол? айратланарли нарсаларни айтиб берарман. У жуда дахшатли ва? ар куни и? тисодиётимизни емириб бормо? да. Агарда биз ра? обатбардош и? тисодиёт яратишни хо? ласак, бутун соли? тизимини кескин ўзгартиришимиз даркор. Энг асосий муаммолар:
Биринчидан, и? тисодиётга юклатилган ю? ори соли? юкламаси. Соли? юкламаси, бу — соли? ларнинг ЯИМдаги улуши кўрсаткичи. Бу ерда нафа? ат соли? ларни, балки бюджет ва бюджетдан таш? ари жам? армалар — пенсия, йўл ва бош? аларга ажратилаётган барча ажратмалар? ам? исобга олинади. Бизда бу кўрсаткич — соли? ларнинг ЯИМдаги улуши — сўнгги йилларда 30?35% даражасида са? ланиб турибди. Бу кўпми ёки кам? Жавоб унинг нима билан солиштирилишига бо? ли?. Агарда Шимолий Европа,?арбий Европа мамлакатларини олсак, бу унчалик кўп эмас — Голландия, Швецияда соли? юки янада баландро?.
Биро? бундай та??ослаб бўлмайди. Бой давлатлар билан эмас, балки тара??иётнинг ўхшаш даражасидаги мамлакатлар билан солиштириш керак. Чунки давлат? анчалик бой бўлгани сари унда ўртача соли? юкламаси баландро? бўлаверади, бойлар кўпро? тўлай оладилар.?ашшо? давлатлар ўзларига бундай? ашаматни раво кўра олмайди, чунки агар у ерда соли? лар баланд бўлса, улар ра? обатга дош бера олмайди, шунинг учун улар аввало бойларга етиб олиши керак.
Бизнинг даражамиздаги тара??иётга эга ва муваффа? иятли ривожланиб бораётган давлатлардаги? олатга назар ташласак, уларда соли? юкламаси 20?25 фоиздан ошмайди. Биз учун энг ма? були 20 фоиз, яъни? озиргидан 1,5 баробар камро? и. Бу биринчи муаммо. Мадомики и? тисодиётдаги соли? юкини камайтирмас эканмиз, ма? сулотларимиз ра? обатбардош бўлмайди.
< Айрим Осиё мамлакатларида давлат бюджетлари ва бюджетдан таш? ари жам? армаларнинг 2015 йилдаги даромадлари. Манба: Осиё тара??иёт банки. Иккинчи муаммо — соли? юкининг нотенг та? симланиши. Умумий соли? юки жуда баланд, биро? кимдир камро?, кимдир эса кўпро? тўлайди. Агарда со? алар бўйича кўриб чи? сак,?ишло? хўжалиги камро? тўлайди, чунки давлат фермерлардан мабла? ларни бош? а даражада йи? иб олади — пахта ва бу? дойини давлат буюртмаси бўйича арзон нархда сотиб олади. Бу ерда камро? тўланади, демак бош? а со? алар мос равишда соли? ларни кўпро? тўлайди. Соли? юкида соли? режимлари даражасида катта бўшли? лар? ам мавжуд. Умумўрнатилган режим доирасида корхоналар 20 дан зиёд соли? ларни, ??Сдан бошлаб, даромад соли? игача тўлаши лозим, етарлича кўп ми? дордаги соли? лар. Соддалаштирилган соли? режими? ам мавжуд. Бунда ягона соли? тўлови асосий соли??исобланади, у умумий даромад, яъни тушумдан тўланади. Мазкур соли? режимлари ўртасида соли? юкламасидан ўта улкан бўшли? мавжуд. Масалан, корхонада 100 киши ишлар эди, яна бир ходимни ёллашди ва 101 киши бўлишди. Натижада кичик корхона бўлмай? олди. Кичикдан йирик корхонага ўтишда сизнинг соли? юкингиз 3?8 мартагача ортиши мумкин (со? а ва ??С тўловчиларига етказиб берувчи эканингизга бо? ли? равишда). Бу беъманилик, бош? а?еч нарса эмас. Соддалаштирилган соли? режимлари бор, биро? бунчалик катта фар? билан эмас! Фар? умумўрнатилган режим фойдасига бўлиши? ам мумкин, чунки соддалаштирилган режимдан кўзланган маъно соли? лар паст бўлиши учун эмас, балки соли? маъмурчилиги соддаро? бўлиши учун — улар содда бўлса? исобчиларни ёллашга? ожат? олмайди, тадбиркорнинг ўзи? исоб-китоб? илади ва соли??исоботини топшираверади. Биздаги соддалаштирилган тизим, бу — тўлаш, умуман олгандан имконсиз бўлган умумўрнатилган соли? юкидан? очиш имкониятидир. Ким умумўрнатилган тизим бўйича соли? ларни тўли? тўлаётганига назар ташласак, улар —?азиб олинувчи ёки? айта ишланувчи табиий ресурсларга «ўтириб олган», яъни ма? сулотларига табиий рента деб аталувчи? иймат? ўшилган корхоналар бўлиб, улар барча соли? ларни ўз? исобларидан тўлай оладилар. Ёки улар автосаноатга ўхшаш монополистлар бўлиб, ушбу барча соли? лар харидорлар зиммасига юклаб? ўйилган бўлади. Ёхуд бу корхона соли? лардан озод? илинган. Бир неча корхонадан бош? а?еч ким ўта ю? ори соли? юки сабабли тўлай олмайдиган умумўрнатилган тизимни нима? илиш керак, деб сўрашади. Соли? лар сонини кескин камайтириш керак, беш-олтитаси етарли. Кичик корхоналар умумўрнатилган тизимга бажонидил ўтиши ва ўса олиши учун соли? юкини? ам пасайтириш лозим. Кичик бизнес, бу — яхши, биро? кўплаб со? аларда ра? обатбардош бўлиш учун ўсиш керак. Ми? ёс эффекти деган нарса бор —?амма со? аларда эмас, балки кўпларида. Ишлаб чи? ариш харажатларини камайтириш ва сифатни ошириш учун ишлаб чи? ариш ми? ёсини кенгайтириш, кучлиро? ускуналардан фойдаланиш лозим. Катта ми? ёслар ўртача чи? имларни? ис? артириш ва ма? сулот сифатини оширишга имкон яратади, яъни ра? обатбардошлиги ортади. Бизнинг соли? тизимимиз эса корхоналаримизга ми? ёсларни оширувчи афзалликлардан фойдаланишга тўс? инлик? илади. Бу бизни ривожлантириш учун фалокатли? олат? исобланади. Учинчи муаммо — ме? натга ю? ори соли? солиниши. Агарда сиз унча кўп бўлмаган 500 минг, 1 миллион сўм ойлик олсангиз? ам, бу пуллар нархлар олдидан катта бўлмай? олган, барибир ме? натингиз учун кўп соли? тўлашингиз керак. Кўп соли? солинадиган ривожланган мамлакатларда бундай маош ёки кам ойликдан мутла? о соли? олинмайди. Бу ерда эса тадбиркор сизга 1 миллион сўм ойлик бериши учун бюджетга 600 минг сўмга я? ин пул ўтказиб бериши керак. Агар ойлик баланд бўлса, соли? юки янада ортади. Бу бир неча ўринларда нотў? ри? исобланади. Биринчидан, бундай баланд соли? лар но? онуний йўлларни ра? батлантиради, «конверт» усулида тўлаган осонро?. Умумий соли? юкининг баландлиги, ме? натга солинадиган соли? ларнинг ю? орилиги «?ора» и? тисодиётни ра? батлантиради. Иккинчидан, бундай баланд соли? юки билан тадбиркорга кўп одамларни ёллаш бефойда бўлиб? олади ва у серме? нат эмас, балки одамлар камро? бўлган серкапитал ишлаб чи? аришни йўлга? ўйишга? аракат? илади. Бу нотў? ри, чунки бизда ишчи кучи кўп, ишсиз одамларимиз хорижда ме? нат? илишга мажбур бўлмо? да. Соли? тизимимиз эса кўпро? одамларни ёлловчи серме? нат ишлаб чи? аришни эмас, балки серкапитал ишлаб чи? аришни кенгайтиришни ривожлантирмо? да. Тўртинчи муаммо сотишдан олинадиган соли? лар (билвосита соли? ларнинг бир тури) билан бо? ли?. Сотишдан олинадиган соли? барча ерда бор, аммо унинг нозик жи? ати ушбу соли? нинг? андай ўрнатилганида. Оддий ма? сулотни ишлаб чи? ариш учун битта корхона кифоя? илади — хом ашёни олади,?айта ишлайди ва сотади. Аммо мураккабро? ишлаб чи? ариш бир неча корхоналарнинг узун занжирини ташкил этишни та? озо этади. Уларнинг? ар бири? ўшилган? ийматнинг ўсишида иштирок этади. Агарда соли? умумий тушумга ўрнатилган бўлса,?ар бир бос? ичда сизни соли? атрофингизни? уршаб бораверади: сиз пахта ишлаб чи? ардингиз — соли? тўлайсиз, ип-газлама тайёрлашди — соли? тўлашди ва газлама тў? ишди, яна соли?, тайёр кўйлак нархи эса барча соли? лар билан тилла ба? осига етиб борди. Агарда компьютер ишлаб чи? арсангиз борми, бундай соли? тизими билан унинг ба? оси олмос билан тенглашади. Шунинг учун бутун дунёда сотишдан олинадиган соли??ўшимча? ийматни яратишнинг барча бос? ичларидаги тушумлардан эмас, балки сотишнинг сўнгги бос? ичида (яъни чакана савдода) солинади. Масалан, Япония ва А? Шда мазкур амалиёт занжирнинг барча бос? ичларида? ўлланилади, биро? ма? сулотнинг умумий нархи билан эмас, балки? ўшилган? иймат — ??С билан. Бундай? олатда сиз ишлаб чи? ариш жараёнида? ўшилган? иймат учунгина соли? тўлайсиз. Пахтани 100 сўмга сотиб олиб, 120 сўмга ип-калава тайёрлайсиз, бунда ??С 100 сўмга эмас, балки 20 сўмга? ўшилади холос. Натижада занжир узунлиги соли? ларнинг умумий ми? дорига таъсир кўрсатмайди, яъни иккиламчи, учламчи ва? оказо соли? лар йў?. Биздаги вазият эса бутунлай ноодатий. Бизда? ам ??С бор, биро? ишлаб чи? аришнинг барча бос? ичларида умумий тушумга солинадиган соли? лар? ам са? ланиб? олади. Умумий соли? солиш тизими бўйича корхона 20 фоиз ??С тўлайди, биро? умумий тушумдан яна соли? тўлайди — пенсия, йўл, мактаб жам? армаларига ажратмалар, умумий тушумдан 3,5 фоиз, бу — жуда катта ра? ам. Идеалда эса ??С тўланса, умумий тушумдан соли? тўланмаслиги керак. Бундай соли? тўлаш тартибида ме? нат та? симоти, ихтисослашув, ю? ори? ўшилган? ийматга эга ма? сулотлар яратиш имкониятларини йў??а чи? арасиз. Бундай соли? тизими мамлакатни хом ашё дахмазасига дучор? илади, энг яхши? олатда — ип-калава ишлаб чи? арилади, биро? ра? обатбардош тайёр ма? сулот эмас. Агарда сиз соддалаштирилган соли? солиш тизимида бўлсангиз, ягона соли? тўлови — бу? ам умумий тушумга солинадиган соли??исобланади, у ерда барча ушбу соли? ни тўлайди ва у ерда мураккаб занжирни яратиш керак эмас. Мен мазкур соддалаштирилган режимни бекор? илишга ча? ирмайман, балки корхона умумўрнатилган соли? солиш тизимига ўтишлари ва ??С тўловчиларига айланишларини хо? лайман.?озирча биздаги барча корхоналар соддалаштирилган режимда экан, занжирни барпо этиш имконсиз. Агарда сиз умумўрнатилган режимда бўлсангиз, занжирларни? ам барпо этиб бўлмайди. Чунки умумий тушумга солинадиган соли? мавжуд. Бизнинг шароитда ??С ўз? арама-?аршилиги — умумий тушумга солинадиган соли??а? ам айланади, чунки ??С? исоб-китоблар устига? урилган (бирор ма? сулот сотганингизда дастлаб ма? сулотнинг барча? ийматидан ??С тўлайсиз, сўнгра аввалро? занжирнинг бош? а иштирокчилари тўлаган ??С? исобини? ам? илишингизга тў? ри келади). Бизнинг и? тисодиётимизда ??С тўловчилари жуда кам, барчаси соддалаштирилган режимга? очиб ўтишган ва шу сабабдан мазкур занжирда доимий равишда фар? лар вужудга келади:?аттоки кимдир ??С тўлаган бўлса? ам сизга етиб келгунича? еч бўлмаса битта орали? пайдо бўлади ва сиз ўша ??С учун? ам тўлов? илишингизга тў? ри келади. Ва сизнинг ??С умумий тушумнинг 20 фоизига я? инлашади — бу жуда катта соли?! Мавжуд соли? тизими туфайли на кичик бизнес ўса олади (ми? ёс), на? ўшилган? ийматни яратишнинг узун занжирини? ура олади (ихтисослашув).?арийб барча замонавий ра? обатбардош ишлаб чи? ариш эса мазкур икки эффектдан фойдаланишга асосланган. Яъни бизнинг соли? тизимимиз бизнесимизни самарасиз ва ра? обатга чидамсиз? олатга келтириб? ўйган. Ва бешинчи муаммо соли? маъмурчилиги масалаларига ало? адор. Улар соли? солишнинг ўта мураккаб даражаси билан бо? ли?. Агарда соли? тизими исло??илинса, соли? маъмурчилигидаги кўплаб муаммолар бартараф этилган бўлар эди. — Фармон билан тузилган соли??онунчилигини такомиллаштириш бўйича ишчи комиссия нималарга эътибор? аратиши лозим??андай бос? ичларни ажратиб олиш лозим? — Соли? тизимимиз бос? ичма-бос? ич исло??илишга яро? ли эмас, у бир ва? тда, бутунлай ва тўли? алмаштирилиши керак. И? тисодиётимизни? амма томондан? оплаб олган бу ма? лу? ни? андай? илиб бос? ичма-бос? ич исло??илиш мумкинлигини тасаввур? ила олмайман. Уни? еч ким атайин ўйлаб топгани? ам йў?, у ўз-ўзидан, кўп? олларда энг яхши истаклардан пайдо бўлди. Пул етмайдими — келинглар, янги соли? жорий этамиз. Тадбиркорлар тўлай олмаяптими — келинглар, уларни соли? лардан озод? иламиз ёки янги режим ўйлаб топамиз. ?еч бўлмаса умумўрнатилган режимни кескин ўзгартириш керак,?амма? ал? илувчи муаммолар ўша ерда. 20 дан зиёд соли? лардан 5?6 тасини? олдириш керак, Грузия 2004—2005 йилларда? илгани каби. Соли? ставкаларини пасайтириш, бизнес учун ма? бул? олга келтириш лозим. Табиий рентани чи? ариш ташлашни истасангиз, тадбиркорлар учун махсус режим ташкил этинг ёки улар учун махсус соли? лар жорий этинг. Биро??олган корхоналарни ўз? олига? ўйинг, улар учун ма? бул соли? юкини яратинг. — Соли? имтиёзлари? а?идаги фикрингиз? андай? — Самарали соли? тизими учун имтиёзларнинг кераги йў?. А? Шда бизнес ташкил этсангиз, бир неча соли? лар бор, барча оддий ва? аммабоп. Камро? соли? тўлашни истайсизми, мос келадиган соли? тизимига эга штатни топинг.?еч ким сизга имтиёз бермайди. Мислсиз даражадаги имтиёзларнинг мавжудлиги соли? тизими ишламаётганидан дарак беради. Айнан ушбу соли? ларни тўлаш имкони йў? лиги учун имтиёзлар берилади. Биро? имтиёзлар фа? атгина соли? тизимининг заифлигидан далолат бермайди. Улар жуда хавфли? амдир. Имтиёзлар корхоналарга нотенг шароитлар яратади (кимгадир имтиёз тегади, кимга эса йў?). Натижада ривожланиш двигатели? исобланган ра? обат вайрон бўлади. Нотабиий? олат вужудга келади: энг кучлилар эмас, балки «безорилар» яшаб? олади. Ва бу и? тисодиётимиздаги ра? обатбардошлиликнинг паст даражада эканига яна бир сабаблардан бири. Шунинг учун вазифамиз соли? тизимини шундай яратиш керакки,?еч? андай имтиёзларсиз ишлаш мумкин бўлсин. — Микрофирмалар ва кичик корхоналар учун ягона ижтимоий тўлов 25 фоиздан 15 фоизга туширилганидан сўнг уч йил ичида бюджет 400 млрд сўм камро? даромад кўрди. Биро? янги иш ўринлари етарлича яратилмади. Бу? а?да я? инда молия вазири ўринбосари айтиб ўтди. — Бу умумий масалаларни? ал этмасдан туриб хусусийларга ўтмаслик кераклигини англатади. Соли? ставкалари туширилиб, бюджетга тушум ортишини ифода этувчи Лаффер эффекти иш бериши учун, биринчидан, мавжуд умумий соли? юкламаси сезиларли даражада ўзгартирилиши лозим. 10 фоизга? ис? артириш тадбиркорларда «конвертларда» тўлаётган даромадларни? онунийлаштириш ва кўпро? расмий ишчиларни олиши учун етарлича ра? бат уй? отмади. ?ал? илувчи муаммо, масалан, корхона кўпро? ишчиларни ёллашни хо? ламаётганида бўлиши? ам мумкин. Чунки уларни ёлласа, улар умумўрнатилган соли? солиш тизимига ўтказилади ва натижада уларни шунчаки ёпишга тў? ри келади. Агарда Лаффер эффектига эришишни истасангиз, соли? юкини сезиларли даражада камайтиришингиз керак. Иккинчидан, бизнесни ривожлантириш хо? ишига фа? атгина соли? лар таъсир кўрсатмайди. Барча инвестицион му? ит ўзгартирилиши лозим. Соли? тизимидан таш? арига чи? ар экансиз, кўплаб саволларга дуч келасиз: банк билан ўзаро ало? алар, конвертация, «на? д-на? дсиз»?исоб-китоб муаммоси, лицензия, рухсатномалар олиш, текширувлар, коммунал тармо? ларга уланиш, газ ва электр билан таъминлаш муаммолари. Аксарият корхоналар ушбу муаммолар? ал этилмагани сабабли тўли??увват билан ишлаётгани йў? ёки тўхтаб? олмо? да. Шунинг учун бу ерда соли? ни камайтирганингиз ёки камайтирмаганингиз билан? еч нарса ўзгармайди. Комплекс ёндашув керак. Улар бўлса кичик бизнесга навбатдаги имтиёзларни бериб, умумўрнатилган ва соддалаштирилган тизимлар ўртасидаги орали? ни янада катталаштиришди. Барча соли? тизимларини буткул? айтадан кўриб чи? иш лозим. бунда бош? а исло? отларни? ам ўтказиш керак: валюта, банк, пул билан муло? от, маъмурий, аграр ва? оказо. — Миллий бизнесга «соли? таътили» тушунчаси татби??илинди. Бизнинг шароитда ушбу воситага э? тиёж? ай даражада? — Бу навбатдаги имтиёз. Соли? таътиллари бошловчиларга тез-тез та? дим этилади —?анчадир муддат соли? лардан ва текширувлардан озод? илинади. Бу манти? ий. Аммо бу ерда бир муаммо вужудга келиши мумкин. Корхона бир йил давомида ишлайди, таътил тугаганда эса ёпилади ва янгиси очилади. Бу ор? а томони.?айтараман, бу ерда муаммо имтиёзларда эмас. Соли? тизимини оддий, шаффоф ва бизнес учун малолланмайдиган? олга келтириш керак. Шунда? еч? андай имтиёзларга? ожат? олмайди. — Даромад соли? ининг? айси бири афзалро? — текисми ёки ўсиб борувчи? — Россия,?озо? истон, Грузия ва бош? а кўплаб мамлакатлар тажрибаси даромад соли? ининг текис шкаласига ўтилгани яхши самара берганини кўрсатди. У оддий ва ме? натга солинган умумий соли? юкининг камайишини англатиб, биз учун жуда му? им.

Комментарии 0

Оставить комментарий

Ваш email не будет опубликован.