Uzbek aeli jinsiy tegajoqlik haqida gapirmaydi. gapirsa uzini ayblashadi — o’zbekiston

Shu kunlarda khalqaro matbuot diqqatida qolaetgan aellarga jinsiy shilqimlik qilish muammosi hozirga qadar Uzbekistonda ochiq tilga olinmaydigan? hatto bazilar nazarida erkak-ael munosabatlarining tabiiy unsuri sifatida kuriladigan holatligicha qolmoqda. Har kun uz ishkhonasi eki uqishida? kucha-kuy? bozor-ucharda shilqimlikka nishon bulaetgan uzbek khotin-qizlari bu haqda ochiq gapirishdan hamon iymanib yashamoqda. Buning sabablari nimada?
Shilqimlik nishoni hikoyasi
Qashqadare viloyat tumanlaridan biridagi 305 odam ishlovchi zavodda ish yurituvchi bulib ishlab kelgan 35 yashar ael bir necha oy avval boshligining jinsiy tajovuzi ustidan uzi ishlovchi tizim rahbariyatiga shikoyat bilan murojaat qiladi. (Ozodlikka aelning ham, unga shilqimlik qilgan boshliqning ham ismi-familiyasi malum).
«Boshliq meni kabinetida bilagimdan ushlab? devorga tirab? jinsiy tajovuz qildi va uziga uynash bulishni talab qildi. Men bu voqeadan shikoyat qilib Toshkentdagi rahbariyatga murojaat qilsam? ular bu voqeani «kompliment» deb baholab? bosdi-bosdi qilishdi. Shundan sung prezident portaliga ezdim. Arizam kurib chiqish uchun viloyat IIBga yuborildi»? dedi hozircha uz shakhsini ochiqlab gapirishga ruhan tayer emasligini aytgan ael.
Bir farzandini yakka uzi katta qilaetgan aelning aytishicha? zavodga utgan yili boshliq bulgunga qadar ham bu shakhs yillar davomida turli kurinishda jinsiy tamagirlik qilib kelgan.
«Boshingiz ochiq bulsa? buldi? bular jon deb uynash buladi? deb uylashadi. Har khil takliflar qildi? hatto urtaga odam ham quydi uynash bul? deb. Boshliq bulganidan keyin? juda haddidan oshib? e aytganimga kunasan? e ishdan ketkizaman? deyishga utdi. Jonimdan utkazvorgandan keyin? shikoyat qilishga majbur buldim»? deb iddao qiladi bu ael.
«Shilqimlik»da ayblangan erkak hikoyasi
Ozodlik jinsiy tamagirlik mojarosiga tortilgan 43 yashar erkak-boshliq bilan ham bevosita boglanib? uning hikoyasiga ham quloq tutdi.
«Bu ael ustimdan portalga ezgandan keyin? meni viloyat IIBga chaqirishdi. Men bu aelning kimlarningdir gapiga kirib? menga tuhmat qilganini aytdim. Shundan keyin unga qarshi tusma ariza bilan sudga murojaat qildim. Sud kurib chiqdi? ajrim chiqardimi-yuqmi? bilmayman. Ochigi? qizigi ham yuq. Men davlat ishidagi odamman? aellarning orqasidan chopib yurishga vaqtim yuq. Keyin? uzimning oilam u aeldan 10 marta yakhshi? uni nima qilaman»? dedi Ozodlik gaplashgan mojaroning ikkinchi qahramoni.
Qashqadarelik esh ael? erkaklar? khususan? uz boshligini jinsiy tamagirlik va shilqimlikda ayblab rasman ariza bilan tegishli tizimlarga murojaat qilgan Uzbekistondagi kam sonli aellardandir.
Ayrim norasmiy manbalar? uzbekistonlik khotin-qizlarning kamida 80 foizining ishkhonasi eki uqishida? ekhud jamoat joylarida u eki bu kurinishdagi shilqimlik nishoniga aylanganini aytsa-da? shilqimlik qurbonlarining uzlari bu haqda ochiq gapirishga botinmaydi.
Uzbekchilik
Shoira va huquq faoli Dilorom Ishoqova buning sabablaridan biri ananaviy tarbiyaga borib taqalishini aytadi:
— Kucha-kuyda? eki uqish-ishkhonada har khil shakldagi tegajoqlikka duch kelmagan ael deyarli yuq. Deylik? oilali esh aelga boshligi shilqimlik qildi? tegajoqlik qildi? deylik. Bu haqda u kimga ayta oladi? Eriga? uyidagilarga kelib aytsa? uning uzini aybdorga chiqarishadi? oilasi buzilib ketadi. Tegajoqlik qilgan qolib? uning qurboni jazolanadi. Shuning uchun aksar aellar bunaqa holatlarni uzi bilan gurga olib ketadigan sirga aylantirib yashaydi. Zotan? onalar qizlariga tarbiya berarkan? bunaqa voqealarni tashqariga olib chiqmaslikni urgatadi. Uzbekchilik? deydi buni? deydi Dilorom Ishoqova.
Ozodlikka gapirgan uzbekistonliklardan biri? aellarga tegajoqlikning kupchilik uylagandek? qizlar nisbatan emin-erkin kiyinib? emin-erkin harakatlanadigan shaharlardan kura, qishloqlarda chuqurroq ildiz otganini aytadi.
“Bu muammo? ayniqsa qishloqlarda juda keng tarqalib ketgan. Qishloqlarda kechqurun khotin-qizlar kuchaga chiqib yurolmaydi? chiqsa orqasidan birov-yarmi darrov ilakishadi? shilqimlik qiladi. Gapirsa? yakhshi qiz kechqurun kuchaga chiqmaydi? deb uzini aybdor qilishadi”? deydi uz opa-singillari vaziyatidan yakhshi khabardor qishloqlik yigit.
Shilqimning jazosini kim beradi?
Ozodlikka gapirgan qishloqlik yigit? Uzbekistonning aksar hududida aellarga tegajoqlik qiluvchilarni jazolashning ananaviy mekhanizmi otalar? ekhud aka-ukalar? yani erkak qarindoshlar masuliyatiga yuklanganini aytadi.
«Qishloqlarda asosan qizlar akasiga aytadi? eki aka bilib qolsa? uzi aralashadi. Bu nari borsa? aka borib shilqimlik? tegajoqlik qilganlarni urishi? kaltaklashi mumkin? degani. Asosiy jazo shu bulib turibdi haliyam. Akasi yuq? tarafini oladigan hech kimi yuq qizlarga juda ogir qishloqlarda. Ularga duch kelgan odam gap otgan? duch kelgan joyini ushlagan. Bunaqa narsalar? ayniqsa? tuylarda kup buladi»? deydi bu suhbatdosh.
Dilorom Ishoqova? shilqim va tegajoqlar “jazosini berish” nafaqat qishloqlar? balki aksar Uzbekiston buylab uzini opa-singillar nomusi quriqchisi deb biluvchi akalar zimmasida qolaetganini aytadi. Bu suhbatdoshga kura? mamlakat Jinoyat Kodeksida bunday harakat uchun jazoning mutlaq yuqligi? demakki shilqimlik va jinsiy tegajoqlikning jinoyatga tenglashtirilmagani muammoni yanada ogirlashtiraetgan omillardan biri:
— Uzbekiston Jinoyat Kodeksining 121-moddasi bor. Unda «ayolni jinsiy aloqa qilishga majbur etish/ Khizmat, moddiy yoki boshqa jihatlardan aybdorga qaram bulgan ayolni jinsiy aloqa qilishga yoki jinsiy ehtiyojni gayritabiiy usulda qondirishga majbur etish» uchun 300 soatgacha majburiy jamoat ishlari yoki ikki yilgacha akhloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi? deb quyipti. Bor gap shu? yani jinsiy aloqaga majburlashgina jinoyat va unga ham uta engil jazo tayinlangan. Shilqimlik? aelga tegajoqlik qilish? uni jinsiy aloqaga majburlashgacha bulgan boshqa qanchadan-qancha khunuk harakatlar bu moddaga umuman kiritilmagan? degan Ishoqova muammoga echim izlashni shilqimlik va tegajoqlikning har bir kurinishini Jinoyat Kodeksida aniqlashtirib? unga tegishli jazo belgilashdan boshlash kerakligini aytadi.
Ayni paytda? Ozodlik gaplashgan boshqa kuzatuvchilar ham? uzbek jamiyatida norma sifatida qabul qilinadigan jinsiy tegajoqlikka nishon bulganda qizlarni qanday qilib uzini himoya qilishning jismoniy? ruhiy va legal yullariga urgatish lozimligini aytadi.
Qashqadareda ham «shilqim» qolib? shilqimlikka uchragan ael aybdor qilindi
Maqolamiz qahramonlariga qaytamiz. Ozodlik bilan suhbatda qul ostida ayolga muntazam jinsiy tamagirlik? ogzaki va jismoniy shilqimlik qilganlikda ayblangan erkak boshliq? arizachi aelning uzini tuhmatchilikda ayblab bergan arizasini sud kurib chiqqani? ammo ajrimdan bekhabarligini aytdi.
Ammo shikoyatchidan sudlanuvchiga aylangan aelga kura? boshliqning arizasi tuman mamuriy mahkamasida kurib chiqilib? ajrim allaqachon chiqarilgan.
«Meni tuhmatchiga chiqardi sud. Boshliqning puli ham? tanishi ham kup. Oraga kim tushdi? qancha pul aralashdi? bilmayman. Bilganim? sud adolatsiz hukm bilan meni tuhmatchi deb topdi va eng kam ish haqining bir baravari miqdorida jarimaga tortdi. Mana sizga? Uzbekistonda boshliqning shilqimligiga qarshi ovoz chiqarishga jurat qilgan elgiz aelning taqdiri»? deydi achchiq bilan bu suhbatdosh.
Sud tomonidan «tuhmat qurboni» deb topilgan boshliq? bu aelga nisbatan khusumati yuqligini aytib? aelning hamon ishda qolaetgani? ikkovlonning «yarashib ketgani»ni buning tasdigi sifatida tilga oldi.
Ammo boshligini surunkali shilqimlikda ayblagan aelning gapi boshqacharoq buldi.
«Hozirgacha oramizda salom-alik yuq edi. Hozir siz bilan gaplashgandan keyin menga? «keling endi unutaylik bu voqeani? aka-singil bulib ishlaylik»? deb qoldi. Meni hozircha shu gapni aytish uchun ushlab turipti. Uyogi nima bulishini bilmayman»? deydi qashqadarelik ael.
(Ozodlik bu jaraenni kuzatishda davom etadi)
Toma-toma kul bulur…
Ayni kunlarda aksar Garb davlatlarida shou biznesdagi mashhur shakhslar? sport trenerlari? taniqli siesatchi va jamoat arboblarining khotin-qizlarga yillar davomida jinsiy tegajoqlik va tajovuz qilib kelgani bilan bogliq mojarolar davom etmoqda.
Hollivudning eng qudratli prodyuseri Kharvi Vaynshteynning unlab yillar davomida esh aktrisalarga jinsiy tegajoqlik? jinsiy zuravonlik qilib kelgani fosh bulishi ortidan boshqa bir qator Hollivud yulduzlari? ayrim senator va teleyulduzlarning ham khotin-qizlarga tegajoqlik qilib kelganiga oid hikoyalar urtaga chiqmoqda. Oqibatda? bunday harakatda ayblanaetganlar uz ishi va martabasidan ayrilib? ayrim hollarda jinoiy ish figurantiga aylanmoqda.
Bu mojarolar ortidan nafaqat AQSh? balki aksar Garb davlatlarida ishi? karerasi? qolaversa ijtimoiy mavqeini yuqotishdan qurqib yillar davomida uziga nisbatan qilingan jinsiy bosim va tegajoqliklar haqida indamay kelgan khotin-qizlar asta-sekin uz achchiq hikoyalarini jamoatchilikka ayta boshladi.
Ayni shunday achchchiq hikoya va kursatmalarni ezish? jamoatchilik bilan baham kurish maqsadida #MeToo kampaniyasi boshlandi va hozirda dunening kuplab davlatlarida turli tillarda ommalashib bormoqda.
Buning ortidan? bu muammo khalqaro ommaviy akhborot vositalari diqqat-markazida qolaetgan? jamoatchilik keng muhokama qilaetgan mavzuligicha qolmoqda.
Uzbekiston ommaviy akhborot vositalari? khususan? telekanallarda bu mavzuning kutarilgani? jamoatchilik uni muhokama qilgani hozircha kurilmadi.
Uzbekistonda davlat tomonidan khotin-qizlar manfaatining rasmiy himoyachisi etib belgilangan Khotin-qizlar qumitasida? na bu kampaniyani kuzataetgan? va na aellarga nisbatan shilqimlik muammosi buyicha makhsus shugullanadigan bulim eki mutakhassisni mavzuni urganish jaraenida topishning imkoni bulmadi.
(Hattoki? bu qumitadagilarning mazkur muammo bilan makhsus shugullanish-shugullanmasligini ham aniqlashtirib bulmadi — 23 noyabrdan boshlab qumita mutasaddi va mutakhassislari ommaviy tarzda respublika buylab khizmat safariga yuborilgani bois? ularni ish joyida topib bulmadi.)
Ozodlik jinsiy tegajoqlik nishoni bulgan va bulaetgan? bunday tegajoqlikning duneviy? erkak-ael teng huquqli sanalgan davlatda normal harakat sifatida qabul qilinishiga qarshi khotin-qizlarga minbar beradi.
Siz bunday tegajoqlik nishoni bulgan bulsangiz? uz hikoyangizni aytib bering!
Ayni paytda? uqish va ish? jamoat va khususiy joylarda jinsiy tegajoqlikka barham berish uchun nimalar qilish kerak?
Bu muammoni ochiq gapirib? muhokama qilishga uzbek jamiyati? birinchi galda? aellarning uzi tayermi?
Hikoya? fikr va mulohazalaringizni ijtimoiy tarmoqlar orqali bizga bildiring. Gapirmoqchi bulganlar? Telegram, WhatsApp tarmogidagi +420 724 971 539; +420 724 740 755 raqamlari? eki ozodlikmail@gmail. com elektron pochtamizga “jinsiy tegajoqlik haqida gapirmoqchiman”? degan khabar yuborsa? uzimiz qayta boglanamiz. Istasangiz? shakhsingiz sir qolishi kafolatlanadi.