Vahiyning kelishi — o’zbekiston

Payg’ambar (s. a.v) hayotlarida shunday vok’ealar bo’llar ediki, shu onda javob berishlari kerak bo’lsa ham vahiyning kelishi kechikar edi. Masalan, tuhmat hodisasida bo’lgani kabi.
Bani Mustalik’ g’azvosidan k’aytishda munofik’lar hazrati Oyisha (r. a) onamizga nomus masalasida tuh-mat k’ildilar. Bu hak’dagi mish-mishlar har tomonga tark’alib, musulmonlar iztirob ichida k’olgan edilar.
Payg’ambar (s. a.v) bu hak’da ehtiyot bilan:
“Men uning hak’ida yaxshilikdan boshk’a narsaga guvoh bo’lmaganman”, deyishdan nariga o’ta olmas edilar.
Ishni tadk’ik’ va tahlil k’ilib, sahobalar bilan kenggashgandan keyin hazrati Oyishaga k’arata:
“Menga k’ara ey Oyisha! Sening hak’ingda ba’zi so’zllar eshitdim. Agar mas’um bo’lsang Alloh seni soflikka chik’arajakdir. Agar gunohga botgan bo’lsang, Allohdan avf ista”, dedilar.
Bu g’oyibni bilmagan bir bashariy ifoda emas edi. Asl hak’ik’at esa Alloh Taolo bildirgan zamon ma’lum bo’lajakdir. Nihoyat oradan bir oy o’tib Nur surasi nozil bo’ldi. Hazrati Oyisha onamizning mas’umligi ma’lum bo’ldi. Agar payg’ambar (s. a.v) K’ur’oni Karimga o’z istaklaricha k’o’shimcha yoki o’zgartirish kiritishni isttaganlarida edi bu tuhmat yoyilgan paytda o’z so’zlarini vahiy deb e’lon k’ilib, hissiyotlariga ko’ra harakat k’ila olar edilar.
YAna bir misol: Payg’ambar (s. a.v) k’iblaning Ka’baga tomon bo’lishini istar edilar. Buning uchun hijratning o’n oltinchi oyiga k’adar kutish majburiyatida k’oldilar. Shundan keyin k’ibla Baytul mak’busdan Ka’baga tomon k’aratildi. Janobi Hak’ rasulullohning orzularini k’abul k’ilib, ushbu oyatlarni nozil k’ildi:
“Goho yuzingiz samoda kezganini ko’ramiz. Bas, albatta Biz sizni o’zingiz rozi bo’ladigan k’iblaga buramiz. Yuzingizni Masjid al-Harom (Makka) tommonga buring! (Ey mo’minlar) sizlar ham k’aerda bo’lssangizlar yuzlaringizni uning tarafiga buringiz! Kitob berilgan zotlar albatta buning Parvardiggorlari tomonidan (kelgan hak’ hukm) ekanini biladdilar.
lloh ular k’ilayotgan amallardan g’ofil emasdir” (Bak’ara surasi, 144)
Koinotda sodir bo’ladigan butun jarayonlar ilohiy irodaga mos ravishda sodir bo’ladi. Kuzda daraxtning
yaprog’ining tushishi ham ilohiy irodaga bog’lik’dir. Aks holda koinotda tartibsizlik kelib chik’adi. Payg’ambarlarning ham butun amal va harakatlari Allohning irodasi bilan amalga oshadi. Oyati karimada bu hak’da shunday deyiladi:
“Va u (sizlarga keltirayotgan K’ur’onni) o’z havoyi hohishi bilan so’zlamas. U (K’ur’on) (fak’at Alloh tomonidan payg’ambarga) vahiy k’ilinayotgan (tushrrilayotgan) bir vahiydir”. (Va-n-najm surasi, 3-4)
Payg’ambarlar hayotda ekanlar ular keltirgan kitobblarga bashariy aralashuvni tasavvur k’ilish imkonssizdir. Tavrot, Injil va shunga o’xshash kitoblardagi bashariy o’zgartirishlar payg’ambarlar vafotidan keyiin sodir bo’lgandir. K’ur’oni Karim hak’ida esa Janobi Hak’ oyati karimada:
“Albatta, bu eslatmani (ya’ni K’ur’onni) Biz O’zimiz nozil k’ildik va shubhasiz, O’zimiz uni sak’laguvchimiz” (Hijr surasi, 9) deya marhamat k’iladi va shu tarzda uni k’iyomatga k’adar O’z ta’minotiga olib uni bashariy o’zgartirishlardan k’o’riyajakdir.
Tabruk harbida hech bir sababsiz ork’ada k’olib ketggan uch kishining ahvoli ham dik’k’atga sazovardir. Bular Ka’b ibn Malik, Murayra ibn Ro’bi, Hilol ibn Ummmaya edilar. Tavbalari k’abul k’ilingunga k’adar ularga “birov bilan gaplashish ta’k’ik’langan” edi. Sahobalar ular bilan ko’rishmas va hatto salomlashmas edi. Bu uch kishi o’zlari hak’ida oyati karima nozil bo’lganga k’adar kutishga majbur bo’lgan edilar. Bu kutish ellik kun davvom etgan va shundan keyin tavbalari k’abul k’ilingani hak’ida:
“YAna o’sha uch kishining (tavbalarini ham k’abul k’ildiki), to ularga keng er torlik k’ilib k’olguncha va dillari sik’ilib, Allohning (g’azabidan) fak’at O’ziga tavba k’ilish bilan k’utulish mumkin ekanini bilgunlaricha (tavbalari) k’oldirilgan edi (ya’ni tavba k’ilishga muvaffak’ bo’lmagan edilar). So’nggra (Alloh) tavba k’ilish uchun ularga tavba yo’lini ochdi. Albatta, Alloh tavbalarni k’abul k’ilguvchi, mehribondir” (Tavba surasi, 118)
Agar payg’ambar (s. a.v)ning vahiyga aralashuv imkonni bo’lsa edi ellik kun kutmay o’z bilganlaricha yaxshi yoki yomon hukmlar bergan so’zlarni so’zlashlari mumkin bo’lur edi.
Alloh Taolo K’ur’onda bashariy aralashuv yo’k’ligini Al-Haak’k’a surasining 44-47 – oyatlarida shunday mar-hamat k’iladi:
“Agar (payg’ambar) bizning sha’nimizga (Biz aytmmagan) ayrim so’zlarni to’k’ib olganida; Albatta, Biz uning o’ng k’o’lidan ushlagan, so’ngra albatta uning shoxtomirini uzib tashlagan bo’lur edik. U holda sizlardan biron kishi undan (ya’ni payg’ambardan halokatni) to’sa olguvchi bo’lmas edi”. kelishi kechikar edi. Masalan, tuhmat hodisasida bo’lgani kabi.
Bani Mustalik’ g’azvosidan k’aytishda munofik’lar hazrati Oyisha (r. a) onamizga nomus masalasida tuh-mat k’ildilar. Bu hak’dagi mish-mishlar har tomonga tark’alib, musulmonlar iztirob ichida k’olgan edilar.
Payg’ambar (s. a.v) bu hak’da ehtiyot bilan:
“Men uning hak’ida yaxshilikdan boshk’a narsaga guvoh bo’lmaganman”, deyishdan nariga o’ta olmas edilar.
Ishni tadk’ik’ va tahlil k’ilib, sahobalar bilan kenggashgandan keyin hazrati Oyishaga k’arata:
“Menga k’ara ey Oyisha! Sening hak’ingda ba’zi so’zllar eshitdim. Agar mas’um bo’lsang Alloh seni soflikka chik’arajakdir. Agar gunohga botgan bo’lsang, Allohdan avf ista”, dedilar.
Bu g’oyibni bilmagan bir bashariy ifoda emas edi. Asl hak’ik’at esa Alloh Taolo bildirgan zamon ma’lum bo’lajakdir. Nihoyat oradan bir oy o’tib Nur surasi nozil bo’ldi. Hazrati Oyisha onamizning mas’umligi ma’lum bo’ldi. Agar payg’ambar (s. a.v) K’ur’oni Karimga o’z istaklaricha k’o’shimcha yoki o’zgartirish kiritishni isttaganlarida edi bu tuhmat yoyilgan paytda o’z so’zlarini vahiy deb e’lon k’ilib, hissiyotlariga ko’ra harakat k’ila olar edilar.
YAna bir misol: Payg’ambar (s. a.v) k’iblaning Ka’baga tomon bo’lishini istar edilar. Buning uchun hijratning o’n oltinchi oyiga k’adar kutish majburiyatida k’oldilar. Shundan keyin k’ibla Baytul mak’busdan Ka’baga tomon k’aratildi. Janobi Hak’ rasulullohning orzularini k’abul k’ilib, ushbu oyatlarni nozil k’ildi:
“Goho yuzingiz samoda kezganini ko’ramiz. Bas, albatta Biz sizni o’zingiz rozi bo’ladigan k’iblaga buramiz. Yuzingizni Masjid al-Harom (Makka) tommonga buring! (Ey mo’minlar) sizlar ham k’aerda bo’lssangizlar yuzlaringizni uning tarafiga buringiz! Kitob berilgan zotlar albatta buning Parvardiggorlari tomonidan (kelgan hak’ hukm) ekanini biladdilar.
lloh ular k’ilayotgan amallardan g’ofil emasdir” (Bak’ara surasi, 144)
Koinotda sodir bo’ladigan butun jarayonlar ilohiy irodaga mos ravishda sodir bo’ladi. Kuzda daraxtning
yaprog’ining tushishi ham ilohiy irodaga bog’lik’dir. Aks holda koinotda tartibsizlik kelib chik’adi. Payg’ambarlarning ham butun amal va harakatlari Allohning irodasi bilan amalga oshadi. Oyati karimada bu hak’da shunday deyiladi:
Payg’ambarlar hayotda ekanlar ular keltirgan kitobblarga bashariy aralashuvni tasavvur k’ilish imkonssizdir. Tavrot, Injil va shunga o’xshash kitoblardagi bashariy o’zgartirishlar payg’ambarlar vafotidan keyiin sodir bo’lgandir. K’ur’oni Karim hak’ida esa Janobi Hak’ oyati karimada:
“Albatta, bu eslatmani (ya’ni K’ur’onni) Biz O’zimiz nozil k’ildik va shubhasiz, O’zimiz uni sak’laguvchimiz” (Hijr surasi, 9) deya marhamat k’iladi va shu tarzda uni k’iyomatga k’adar O’z ta’minotiga olib uni bashariy o’zgartirishlardan k’o’riyajakdir.
Tabruk harbida hech bir sababsiz ork’ada k’olib ketggan uch kishining ahvoli ham dik’k’atga sazovardir. Bular Ka’b ibn Malik, Murayra ibn Ro’bi, Hilol ibn Ummmaya edilar. Tavbalari k’abul k’ilingunga k’adar ularga “birov bilan gaplashish ta’k’ik’langan” edi. Sahobalar ular bilan ko’rishmas va hatto salomlashmas edi. Bu uch kishi o’zlari hak’ida oyati karima nozil bo’lganga k’adar kutishga majbur bo’lgan edilar. Bu kutish ellik kun davvom etgan va shundan keyin tavbalari k’abul k’ilingani hak’ida:
“YAna o’sha uch kishining (tavbalarini ham k’abul k’ildiki), to ularga keng er torlik k’ilib k’olguncha va dillari sik’ilib, Allohning (g’azabidan) fak’at O’ziga tavba k’ilish bilan k’utulish mumkin ekanini bilgunlaricha (tavbalari) k’oldirilgan edi (ya’ni tavba k’ilishga muvaffak’ bo’lmagan edilar). So’nggra (Alloh) tavba k’ilish uchun ularga tavba yo’lini ochdi. Albatta, Alloh tavbalarni k’abul k’ilguvchi, mehribondir” (Tavba surasi, 118)
Agar payg’ambar (s. a.v)ning vahiyga aralashuv imkonni bo’lsa edi ellik kun kutmay o’z bilganlaricha yaxshi yoki yomon hukmlar bergan so’zlarni so’zlashlari mumkin bo’lur edi.
Alloh Taolo K’ur’onda bashariy aralashuv yo’k’ligini Al-Haak’k’a surasining 44-47 – oyatlarida shunday mar-hamat k’iladi:
“Agar (payg’ambar) bizning sha’nimizga (Biz aytmmagan) ayrim so’zlarni to’k’ib olganida; Albatta, Biz uning o’ng k’o’lidan ushlagan, so’ngra albatta uning shoxtomirini uzib tashlagan bo’lur edik. U holda sizlardan biron kishi undan (ya’ni payg’ambardan halokatni) to’sa olguvchi bo’lmas edi”.