Тилимиз абгор холатга тушиб колганига узимиз айбдормиз — сенат раиси — узбекистон

Тилимиз абгор холатга тушиб колганига узимиз айбдормиз — сенат раиси — узбекистон

Конунлар ижросини таъминлашдаги сусткашлик, уларга хурматсизлик ва беписандлик у ёки бу соханинг умумтараккиётдан оркада колишига, хатто инкирозга юз тутишига сабаб булмокда. Бу хакда, «Давлат тили хакида»ги конун мисолида, Узбекистон Олий Мажлис Сенати раиси Нигматилла Йулдошев гапирди.
Сенатнинг чоршанба куни очилган ХVII ялпи мажлисидаги нуткида Нигматилла Йулдошев 2019 йилда кабул килинганига 30 йил туладиган конун ижросини танкид килди, хабар бермокда «Газета. uz» мухбири.
Узбек тили ривожи билан боглик муаммоларни тахлил этиш максадида «Давлат тили хакида»ги конуннинг Тошкентда, шунингдек, турли вазирлик ва идораларда ижро этилиши холати урганилди. Урганишда конун ижроси «йиллар давомида деярли уз холига ташлаб куйилганлиги аникланди», дея таъкидлади Сенат раиси.
«Энг афсусли жихат шундаки, тилнинг ижтимоий онгни шакллантирувчи мухим омил саналишига ва инсон кайси тилда сузласа ва фикрласа, уша тилдаги мафкурага мойил булишига ахамият каратмадик. Аксинча, конун ижросини назорат килишга масъул булган парламент хузуридаги Доимий тил комиссияси хамда Атамашунослик кумитаси фаолиятлари тугатилди, лотин ёзувига асосланган узбек алифбосини жорий этиш ишлари эса белгиланган муддатда тулик якунига етказилмади», — деди у.
Кейинчалик кабул килинган конунлардаги нормаларнинг «Давлат тили хакида»ги конунга мувофиклигини таъминлаш масаласи хам эътибордан четда колди, давом эттирди Нигматилла Йулдошев. Бунинг далили — «Реклама тугрисида»ги, «Фирма номлари тугрисида»ги ва бошка конунларда «Давлат тили хакида»ги конун нормаларига зид коидалар мавжудлиги.
«Конунда жавобгарликка тортишга асос булувчи нормалар мавжуд булса-да, конун нормаларининг мунтазам бузиб келинаётгани учун бирон бир айбдор шахс белгиланган тартибда жавобгарликка тортилмади. Аччик булса-да, айтишга тугри келади — бу холат конун бузилиши холатларини бартараф этиш урнига, уни маълум маънода рагбатлантирмокда», — деди Сенат рахбари.
«Бу каби яна куплаб камчиликлар ва ханузгача давом этаётган конунбузарликлар, таъбир жоиз булса, конуннинг эгасиз ва ожиз булиб колгани окибатида давлат тили нуфузи пасаймокда», — таъкидлади Нигматилла Йулдошев.
«Эътибор беринг: унлаб атамалар нафакат кундалик истеъмолда, балки норматив-хукукий хужжатларда хам хеч бир изохсиз кулланилмокда. Турли йиллар мобайнида Адлия вазирлигидан руйхатдан утказилган 154 та норматив-хукукий хужжатнинг иловалари давлат тилида тасдикланмаган. Шунингдек, 2018 йилда кабул килинган вазирликлар, давлат кумиталари ва агентликларнинг 34 та кушма карори хам давлат тилида эмас. Бунинг устига, куплаб норматив-хукукий хужжатларда „Рус тилидаги матнга каранг“, деган хаволаларнинг мавжудлигини эса, давлат тилига ута хурматсизлик сифатида бахолаш мумкин», — деди у.
Нафакат нодавлат телерадиоканаллари, балки Узбекистон Миллий телерадиокомпанияси телеканалларида хам бошловчилар томонидан адабий тил коидаларига зид равишда турли шеваларда сузлаш салбий одат тусига айланмокда, давом эттирди Сенат раиси. «Телеканалларда эфирга берилаётган номи инглизча-ю, узи гуёки узбекча курсатувлар тил коидаларига мутлако ётлиги масъулларни хам, курсатувларни тайёрловчи куштирнок ичидаги «ижодкор»ларни хам хеч булмаганда уялтирмаяпти».
«Лотин ёзувига асосланган узбек алифбосида сабок олишни бошлаган ёш авлод бугун 23 ёшдан ошди. Фундаментал илмий, бадиий, сиёсий ва бошка адабиётларнинг аксарияти эса, кирилчада колиб кетган. Окибатда хаётнинг айни илм олишга зарурат ва иштиёк тугилган жушкин палласида аксарият ёшларнинг имконияти чекланиб колмокда», — деди Нигматилла Йулдошев.
«Бир суз билан айтганда, тилимизнинг абгор холатга тушиб колаётганига узимиздаги бепарволик ва эътиборсизлик сабаб булмокда», — дея таъкидлади у.
Сенат Кенгаши Вазирлар Махкамаси ва бошка масъул тузилмаларга санаб утилган камчиликларни, давлат тили ривожига тусик булаётган шарт-шароитларни бартараф этишга каратилган тавсияларни берди.
Хусусан, «Давлат тили хакида»ги конун ижросини тулик таъминлашга оид комплекс чора-тадбирлар белгиланган «Йул харитаси»ни тасдиклаш, конун талабларининг вазирлик ва идоралар томонидан бажарилиши холатини Вазирлар Махкамасининг раёсатида мунтазам мухокама килиб бориш зарурлиги белгиланди.
Сенат раиси, шунингдек, Адлия вазирлиги томонидан парламентнинг юкори палатаси тавсияларига асосан норма ижодкорлиги жараёнида «Давлат тили хакида»ги конун талабларига риоя этиш буйича талабнинг кучайтирилаётганини куллаб-кувватлашини таъкидлади.

Комментарии 0

Оставить комментарий

Ваш email не будет опубликован.